گیاهان اعجاب انگیز رستاخیزی و کازمتیک

کلمات کلیدی : گیاهان رستاخیزی, سرخس, جلبک, گلسنگ, فاز آنابایوزیز, ترهالوز و رافینوز, کازموتروپیک, آنابایوزیز, ترهالوز, مواد موثره, محافظت از پوست .

پوست ما از طرفی در معرض استرسهای متعددی از جمله گرما، سرما ، خشکی و دیگر عوامل محیطی قرار دارد و از طرف دیگر در دنیای زنده اطراف ما به نحو شگفت انگیزی امکاناتی طبیعی ایی برای محافظت از پوست ما در برابر این آسیب ها مهیاست. می دانیم آب یکی از مهمترین و محدودترین فاکتورها برای گیاهان ، حیوانات و انسان است. حدود ۶٠ الی ۶۵ درصد از وزن بدن را آب تشکیل می دهد و بدن ما روزانه چندین لیتر از آن را از طریق پوست مان از دست می دهد. بنابر این تنظیم میزان آب در بدن امری بسیار مهم و تاثیر گذار است.

گیاهان بخصوص استراتژی های فیریولوژیکال و ساختمانی شگفت انگیزی را برای به حداقل رساندن از دست رفت آب و زنده ماندن در دوره زمانی خشک شدن دارند.

گیاهانی که “گیاهان رستاخیزی”نامیده میشوند برای مثال از این دست زنده ماندن های هنرمندانه و شگفت انگیز بهره می برند. این گیاهان دارای این قالبیت ویژه هستند که به صورت کامل خشک شوند و در طول دوره چند ماهه خشکی در مرحله ایی تحت نام آنابایوزیز (Anabiosis) بدون هر گونه آسیبی زنده باقی بمانند.

Anabiosis مرحله ایی است که متابولیسم به پایین ترین سطح خود می رسد. پس در زمانی معین وقتی این گیاهان رطوبت دریافت می نمایند رنگ سبز برگ های آنها باز می گردد و گیاه رشد طبیعی و زندگی مجدد خود را تنها پس از یکی دو روز باز می یابد.

چنین گیاهانی معمولا جلبک ، گلسنگ و سرخس هستند. اما در بین گیاهان گلدار تنها تعداد معدودی از گیاهان رستاخیزی وجود دارند که در مناطق خاصی نیز می رویند. برخی از آنها در حفره های خشک می رویند و یا می توان آنها را در نوک صخره ها جایی که تابش آفتاب شدید است و گیاه تنها امکان استفاده از آب باران را برای مدت کوتاهی دارد یافت. برخی دیگر در باتلاقهای که ماهها در طول سال خشک می شوند می رویند.

در طول دوره خشک شدن این گیاهان تحت تغییرات مورفولوژیک و فیزیولوژیک بسیار خاص و شدیدی قرار می گیرند تا بتوانند ترکیبات باقی مانده سلولی شان را به فاز آنابایوزیز Anabiosis یا همان فاز با فعالیت کاهش یافته انتقال دهند. در این فاز مواد محافظ خاصی انباشته و ذخیره میشوند . بسیاری از مواد محافظ خاص، قندهایی با وزن مولکولی پایین همانند ترهالوز و رافینوز هستند که یا در اکثر گیاهان دیکر موجود نیستند و یا درصد بسیار پایینی دارند.

ترهالوز (که میکوز هم نامیده شده) کربوهیدرات ساده‌ای است که از اتصال دو گلوکز با پیوند ساده‌ای ایجاد شده‌است. این قند از قندهای غیر احیا کننده‌است. به همین دلیل اثرات مضری که سایر قندها (مانند گلایکیشن) بر روی پروتئین‌ها دارند، را ندارد. رافینوز نیز ترکیبی از یک ساکارز و یک واحد گالاکتوز است ، بنابراین یک تری ساکارید است. اکثر این مولکولهای کوچک دارای خواص کازموتروپیک Cosmo tropic هستند یعنی دارای ساختمانی هستند که می تواند موجب تقویت خواص دیگر مولکولها گردند.

این خاصیت کازموتروپیک ‏Cosmotropic آنها موجب ممانعت از کریستالیزه شدن در زمان خشک شدن گیاه شده و با این عمل سبب محافظت از ساختارهای سلولی همانند میتوکندریا ، کلروپلاست ها یا غشاء سلولی می گردد. اما در نگاهی ریزتر و در سطح پروتئین ها مواد Cosmotropic سبب محافظت از پروتئین ها در برابر تخریب می گردند.

مدتی است محققین دنیای کازمتیک بر روی قندهای با وزن مولکولی پایین با خواص کازموتروپیک تمرکز نموده اند و بدنبال گیاهانی همچون گیاهان رستاخیزی برای استخراج عصاره های آنها به منظور ارائه مواد موثره و محصولاتی مناسب در صنعت کازمتیک هستند تا ضمن محافظت از پوست در برابر آسیب های محیطی رطوبت مناسبی را نیز به پوست برسانند./. ₰