گیاه بومادران یا بومادران هزاربرگ achillea millefolium در متون طب سنتی (حزنبل) گیاهی از تیرهٔ گل‌ستاره‌ای‌ها از سردهٔ بومادران است. این گیاه علفی و یکساله، دارای ساقه و شاخه‌های راست به ارتفاع ۲۵ تا ۶۰ سانتیمتر که بومی اروپا ، مدیترانه ،آسیا و اساسا نیم کره شمالی است و در غالب نقاط ایران می‌روید.
این گیاه به رنگ سبز مایل به زرد با دمبرگ دراز و گل هایی مجتمع بصورت خوشهٔ دراز در کنارهٔ برگها دارد. دانه اش تقریباً کروی و صاف است. سرشاخه‌های گل دار این گیاه بعلت دارا بودن اسانس بوی مخصوص دارند. مشک چوپان در طب عوام بعنوان خلط آور مصرف می‌شود و برای آن اثر ضد تشنج و نیرو دهنده و تسکین دهنده تنگی نفس ذکر شده است، به آن مشک داش هم گفته شده‌است.
نام لاتین این گیاه برگرفته از نام آشیل، قهرمان افسانه‌ای یونان است. گفته می‌شود در دوران نبردهای تروآ (حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد) از بومادران برای درمان زخم و جلوگیری از خونریزی و عفونت استفاده می‌شد. ضمناً این گیاه در دوره ساکسون‌ها برای دفع چشم بد به کار می‌رفت و نیز در مراسم سحر و جادو هم از آن استفاده می‌شد. نام مرسوم آن یعنی «خون دماغ» کاربرد سنتی بند آورنده خونریزی آن را بیان می‌کند.
بر اساس آنچه در طب سنتی achillea millefolium کشورهای مختلف آمده است ، این گیاه به علاوه در مصارف خوراکی برای درمان سرما خوردگی و تب و همچنین به عنوان یک قابض جهت کاهش اسپاسم و همچنین به عنوان یک پریفرال وازودیلاتور و همچنین کمک کننده به هضم غذا نیز کاربرد داشته است.
Achillea millefolium به عنوان مصرف خارجی نیز به عنوان درمان زخم ، بریدگی ، خارش ، کهیر ، یک امولینت پوست نیز کاربرد داشته است. از پماد بومادران برای ترمیم پوست و از دم کرده آن نیز برای شستشوی صورت و کاهش منافذ پوست استفاده می شده است. اثرات ضد التهابی عصاره achillea millefolium در مطالعات مختلف به دلیل تاثیر بر پاسخ التهابی با واسطه تولید اکسید نیتریک و بیان آنزیم نیتریک اکساید سنتاز القایی (iNOS) در مدل ماکروفاژهای فعال شده با لیپو پلی ساکارید (LPS) به اثبات رسیده است.
همچنین اثرات آنتی باکتریال عصاره بومادران بر روی مخمر و باکتری های گرم مثبت نیز به اثبات رسیده است. روغن اسانس بومادران نیز مشخص شده است که با کاهش فعالیت تیروزیناز از طریق تنظیم مسیرهای سیگنالینگ c-Jun N-terminal kinases و extracellular signal–regulated kinases اثرات مهاری خود را بر روی سنتز ملانین اعمال می نماید. عصاره achillea millefolium یا همان بومادران به واسطه دارا بودن مواد فعالی همچون :
Achillin, Achillicin, Apigenin, Luteolin, Quercetin, Chamazulene
که در صنعت کازمتیک به عنوان ضد التهاب ، آنتی باکتریال و ضد لک و روشن کننده پوست استفاده می گردد.
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
