کلمات کلیدی: ترپنها ، پوست ، فارماسیوتیکس ، کازمتولوژی ، فرمولاسیون ، مراقبت از پوست، استراتوم كورنئوم، غدد سباسه، فسفوليپيدها، فيبروبلاست، سورفكتانتها، كراتينوسيتهـا.
“افزايش نفوذ مولكولهاي موادموثره به داخل پوست با “ترپنها ” به عنوان (penetration enhancers (PEs هاي جديد”
(Transdermal drug delivery TDD) نه تنها به عنوان يكي از راه هاي انتقال مواد دارويي به بدن و پرهيز از پديده عبور اول كبدي ، افزايش رضايتمندي بيمار ، كاهش دفعات تجويز و كاهش اثرات جانبي گوارشي مورد توجه ويژه متخصصان فارماسوتيكس است بلكه در كانون توجه متخصصان كازمتولوژي نيز قرار دارد، زيرا در بسياري از موارد تنها با رساندن مولكول ماده موثره به لايه هاي زيرين پوست است كه ميتوان انتظار اثربخشي و بهبودي داشت.
انتقال مواد از طريق پوست به لايه هاي زيرين يا همان Transdermal drug delivery نه تنها به عنوان يكي از راه هاي انتقال مواد دارويي به بدن و پرهيز از پديده عبور اول كبدي ، افزايش رضايتمندي بيمار ، كاهش دفعات تجويز و كاهش اثرات جانبي گوارشي مورد توجه ويژه متخصصان فارماسوتيكس است بلكه در كانون توجه متخصصان كازمتولوژي نيز قرار دارد، زيرا در بسياري از موارد تنها با رساندن مولكول ماده موثره به لايه هاي زيرين پوست است كه ميتوان انتظار اثربخشي و بهبودي داشت.
مهمترين نكته در فرمولاسيون محصولات مراقبت از پوست فراهم نمودن امكان نفوذ مواد موثره خاص از طريق پوست و رساندن آن به بافت هدف است مي دانيم عموما قابليت نفوذ مواد به يازده مورد زير بستگي دارد كه با هم مرور مي نمائيم:
- خواص فيزيكوشيميايي ماده ( مانند ثابت تفکیک اسیدی pKa)
- سايز ملكولي
- پايداري
- تمايل به باند شدن
- حلاليت و پارتيشن كوفيشنت
- زمان و اسكيل جذب
- سلامت پوست
- ضخامت و تركيبات پوست
- متابوليسم پوست
- سايت ، منطقه و طول مدت استعمال
- نوع سيستم انتقالي و همچنين توان دخيره ايي آن
اساسي ترين سد نفوذ براي TDD در لايه استراتوم كورنئوم يا همان لايه شاخي قرار دارد كه سبب ايجاد محدوديت در نفوذ مي گردد.
لايه شاخي متشكل از ١٥-٢٠ لايه سلولي مسطح شده بدون هسته و ارگانلهاي سلولي است كه در بستري از ليپيدهاي اينتراسلولار جاي گرفته اند.
مي دانيم كه براي اثر بخشي ، اكثر مواد اوليه بكار رفته بايد به لايه هاي پايين تر پوست نفوذ نمايند و در دسترس فيبروبلاست هاي مستقر در درم قرار گيرند . فيبروبلاستها اصلي ترين سلول هاي پوستي هستند كه براي ايجاد اثرات آنتي اكسيداني ، ضد پيري ناشي از آفتاب، و ترميم كنندگي زخم ، مواد اوليه بايد در اختيار آنها قرار گيرند.
به تعبيري ميتوان ساختمان لايه شاخي را به يك چيدمان “خشت و ملاتي ” تشبيه نمود و چربي ها در اين ساختار نقش ملات را ايفا مي نمايند.
چربي هاي مورد نظر داراي تركيبي حاوي ٥٠ درصد سراميدها ، ٢٥ درصد كلسترول ، ١٥ درصد اسيدهاي چرب آزاد ، و مقادير كمي از فسفوليپيدها مي باشند در مجموع با سلولهاي كراتيني شاخي شده و ايجاد سد صعب العبوري براي انتقال مواد به داخل مي نمايند.
مي دانيم سه راه اصلي براي انتقال مواد به داخل پوست وجود دارد:
مسير درون سلولي transcellular كـه دارو به طور مساوي هم از كراتينوسيتهـا و هـم از ليپيـدها عبــــور مــــيكنــــد، مــــسير بــــين ســــلولي intercellular or paracellular كه رايجتـرين مـسير نفوذ مولكولهاي دارو بوده و در آن دارو به طور مساوي در ليپيد و اطراف كراتين باقي ميماند و براي داروهاي محلول در ليپيـد از پـروتئينهـا آسـانتـر مـيباشـد و درنهايــت مــسير عبــور از ميــان ضــمائم پوســت transappendgeal كه راه عبور از ميان ضمائم پوست شامل انتقال دارو از غدد عرقي يا فوليكـولهـاي مـو و غدد سباسه ميباشد.
تحقيقات فراواني بر روي راه هاي متفاوت افزايش نفوذ پذيري مواد به داخل پوست صورت پذيرفته كه يكي از آنها بكار گيري موادي در فرمولاسيون تحت نام تقويت كنندگان نفود يا penetration enhancers PEs به داخل پوست است .
موادي كه شروع مصرفشان به سال هاي دهه ٦٠ ميلادي بر مي گردد. دانشي كه امروز توسعه يافته و كمك هاي فراوني نموده است. دسته ايي از اين مواد كه ايجاد كمترين التهاب و مشكل را نموده و و داراي منشاء يي طبيعي است ترپن ها مي باشند.
ترپنها (Terpene) در طبیعت گستردگی فراوانی دارند. اکثراً در گیاهان به عنوان جز اصلی روغن‌های ضروری می‌باشند. بسیاری از ترپنها هیدروکربن هستند اما ترکیباتی نیز وجود دارند که جز هیدروکربن نیستند و در ساختمان مولکولی آنها اکسیژن وجود دارد ولی جز ترپنها بشمار می‌آیند مانند الکل‌ها، آلدهید یا کتون‌ها. هیدروکربن‌های ترپنی فرمول مولکولی C5H8)n) دارند.
ترپنها به عنوان يك penetration enhancers (PEs) نسبت به بقيه مواد همانند سورفكتانتها ، اسيدهاي چرب / استرها و حلال ها سالم ترند و برخي از آنها همانند:
1,8-cineole, menthol, و menthone
به عنوان مواد سالم توسط سازمان غذا و داروي امريكا شناخته شده اند. بر اساس مطالعه ايي كه در سال ٢٠١٦ توسط Jun Chen و همكارانش در مجله Molecules انتشار يافت مي بينيم ، ترپنهاي طبيعي در مقايسه با تقويت كننده هاي نفوذ معمول و صناعي قابليت نفوذ بيشتري را هم براي تركيبات محلول در آب و هم محلول در چربي نشان مي دهند . كه اين مهم توسط تستهاي in vitro و in vivo به اثبات رسيده است.
تداخل با ليپيدهاي اينتراسلولار لايه شاخي مهمترين عامل اثربخشي مناسب ترپنهاي طبيعي است. ترپنها به دو محل دنباله ليپوفيليك چربي هاي اينتراسلولار و سر قطبي گروه ها در ليپيدهاي لايه شاخي متصل ميشوند و همين عمل سبب افزايش نفوذ پذيري لايه شاخي مي گردد.
ترپنهای حاوی اکسیژن، به عنوان بهترين ترپن ها براي افزيش نفوذ پذيري پوست معرفي شده اند. بكارگيري ترپن هاي طبيعي به عنوان يك عامل penetration enhancers PEs يا همان افزاينده نفوذ پذيري مواد به داخل پوست ممكن است معبر جديدي براي ساخت ، فرمولاسيون و claiming محصولات كازمتيك فراهم نمايد و شايد در آينده ايي نزديك شاهد ادعاهاي جديد همچون penetration enhancers يا PEs عاري از سورفكتانت ، گرين يا ارگانيك هم باشيم.
✍ دكتر محمد بقايي
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت كازمتيک
