کلمات کلیدی : شاه بلوط, بلوط هندی, کاهش نفوذ پذیری دیواره مویرگی, گلیکوزیدهای تری ترپنوئیدی, ازین, پروآنتوسیانیدین, عصاره بلوط هندی در ضد آفتاب .
Aesculus hippocastanum درختی بزرگ و برگریز است که تا ۲۰ الی ۳۰ متر رشد می نماید و عموما به نام شاه بلوط و conker tree شناخته می شود. درخت شاه بلوط هندی دارای برگهای متقابل و مرکب از ۷ – ۵ برگچه نامساوی و منتهی به یک نقطه است که برگچه میانی آن بزرگتر است.
گلهای گیاه درون خوشه های افراشته قرار دارند. کاسه گل دارای ۵ لوب و جام آن دارای ۵ گلبرگ است. نافه متشکل از ۷ پرچم است که ۳ تای تحتانی آن به طرف زمین برگشته اند. میوه، کروی خاردار و ۳ حجرهای بوده، دارای ۱ و ۲ دانه صاف و به رنگ قهوهای مایل به قرمز براق با لکه های سفید است. هر میوه دارای قطری معادل ۲ الی ۴ سانتی متر است.
شاه بلوط اصالتا بومی جنوب شرقی اروپاست اما به صورت گسترده ای در نقاط مختلف دنیا از جمله در ایران و بخصوص در گیلان می روید. در طب گیاهی از دانه ، پوسته درخت ، گل ، برگ این گیاه استفاده می گردد و بیشترین استفاده بلوط هندی در طب سنتی دنیا افزایش مقاومت و کاهش نفوذ پذیری دیواره مویرگی حاصل از مصرف آن در جهت بهبود جریان خون است .
در دانه گیاه شاه بلوط هندی علاوه بر روغن (عمدتاً حاوی اولئیک اسید)، پروتئین، کربوهیدرات، گلیکوزیدهای تری ترپنوئیدی ، فلاونوئیدی ، کومارین و تانن وجود دارند.
کاربردهای شاه بلوط هندی در طب و کازمتولوژی
مهمترین ترکیب از گلیکوزیدهای تری ترپنوئیدی این گیاه ازین (aescin) است. این ماده به سه شکل آلفا – ازین، بتا – ازین و کریپتو ازین وجود دارد که از نظر خصوصیات فیزیکی با هم فرق دارند.
بتا ازین مخلوطی از بیش از ۳۰ گلیکوزید مختلف است که از آگلیکون ازیژنین مشتق شده اند. خواص درمانی ازین aescin شامل کاهش نفوذپذیری دیواره مویرگی ، فعالیت ضدالتهاب، افزایش پاسخ انقباضی نوراپی نفرین، افزایش توان عروق، استحکام بخشیدن اندتلیوم، کم کردن نفوذپذیری زیاد مویرگها که توسط هیستامین یا سروتونین تولید شده و در نتیجه کاهش ادم است.
ازین aescin با کاهش نفوذپذیری مویرگ از طریق مهار آنزیمهای لیزوزومال اندوتلیال و حفاظت از گلیکوکالیکس دیواره مویرگی و تنگ کردن از طریق پروستاگلاندین F2 آلفا و موکو پلی ساکاریدهای ، ادم پا را کاهش می دهد.
در مجموع باید گفت aescin ماده ای آنتی ادماتوز و ونوتونیک قوی بوده که می تواند در بیماران دارای اختلالات عروقی مزمن CVI بکار رود. البته این گیاه به واسطه دارا بودن ماده ای به نام esculin ازکولین می تواند در مصرف خوراکی سمی باشد.
عصاره برگ شاه بلوط Aesculus hippocastanum همچنین حاوی موادی همانند فلاونوئیدها یی مثل کورستین ، کائمپفرول، پروآنتوسیانیدین A2 است که دارای اثرات اثبات شده آنتی اکسیدانی می باشند. از این عصاره در فرمولاسیون های محصولات کازمتیک و درموکازمتیک به عنوان ضد التهاب و جمع آوری کننده رادیکالهای آزاد استفاده می گردد.
کاربرد عصاره بلوط هندی در ضد آفتاب
مطالعات همچنین اثبات نموده است عصاره بلوط هندی در ضد آفتاب دارای اثرات محافظتی در برابر نور خورشید نیز می باشند و می توانند اشعه یو وی را جذب نمایند و در نتیجه می توان از عصاره Aesculus hippocastanum در فرآودره های مراقبت از آفتاب استفاده نمود.
مصرف همزمان عصاره بلوط هندی در ضد آفتاب Aesculus hippocastanum به میزان ۲ درصد همراه با فیلتر شیمیایی ضد آفتاب اکتیل متوکسی سینامات سبب افرایش فاکتور حافظتی در برابر آفتاب ( SPF ) از ۴ به ۶ شده است ، بنابر این این عصاره دارای اثرات تقویت کنندگی SPF بوده و می تواند به عنوان همراه با فیلترهای ضد آفتاب بخصوص در روغن های برنزه کننده بکار رود.
در مجموع می توان گفت شاه بلوط به واسطه دارا بودن تریترپن ساپونین ها ، فلاونوئیدها و پروآنتوسیانیدین ها دارای اثرات اثرات ضد التهابی ، تقویت کننده عروق ، ضد واریسی و حتی آنتی سلولیتی و بواسطه دارا بودن پروآنتوسیانیدینA2 و فلاونوئید ها دارای خاصیت ضد التهابی و ضد رادیکالهای آزاد و جاذب یو وی — و در نتیجه ضد پیر پوستی و دارابی اثرات محافظتی در برابر آفتاب می باشند.
به طور کلی دوزاژ مصرف عصاره Aesculus hippocastanum در فرمولاسیون های کازمتیک از ۰٫۵ الی ۵ درصد می باشد.
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
