کلمات کلیدی : آلودگی هوا, ذرات معلق, مشکلات پوستی, سرعت ترشح سبوم, اسکولان, استراتوم کورنئوم, استرس اکسیداتیو, ماتریکس متالوپروتئینازها, تخریب کلاژن, بروز سرطان پوست .
آلودگی هوا یکی از مهمترین مشکلات شهرهای صنعتی، شلوغ و پر ترافیک دنیاست. به این خبر توجه فرمایید : ترافیک تهران روزی ۸ هزار کیلوگرم ذرات معلق تولید می‌کند و موتورسیکلت ها و کامیون ها بیشترین سهم را در تولید آلاینده ذرات معلق دارند.
مطالعات متعددی اثبات نموده است که آلودگی هوا سبب تغییرات کمی و کیفی فراوانی در پوست می گردد که از جمله می توان به افزایش سرعت ترشح سبوم همراه با کاهش مقدار ویتامین E و اسکوالن موجود در آن، افزایش محسوس پروتئین های کربنیله در استراتوم کورنئوم … اشاره نمود.
ذرات معلق در هوا به عنوان بخشی از این آلودگی هوا به علت نقش آفرینی در بروز بیماری های متعدد در کانــون توجه محققین قرار گرفته است.
ذرات معلق هوا (PM) اصطلاحی است که برای توصیف ذرات جامد و مایع پراکنده شده در هوا استفاده می گردد که بزرگتر از مولکول های مجزا (مولکول هایی با قطر تقریباً یک نانو متر) و کوچکتر از ۵۰۰ میکرومتر می باشند.
ذرات معلق هم از نظر جنس و هم از نظر سایز بسیار متنوع هستند ولی با توجه به اندازه آنها به سه نوع ذرات درشت (coarse particles) یا ۱۰ PM بزرگتر از۱۰میکرون، ذرات ریز(fine particles) یا ۲٫۵ PM کمتر از دو نیم میکرون و ذرات بسیار ریز (ultra fine particles) یا۰٫۱ PM یک دهم میکرون یا کوچکتر تقسیم می شوند.
از عوامل تولید این ذرات معلق می توان به کارخانجات، نیروگاهها ، خودروها ، زباله سوزها ، آتش سوزی و گرد و غبار طبیعی ناشی از باد و طوفان اشاره نمود.
ترکیب اصلی PM
ترکیب اصلی PM نیز شامل : فلزات ، ترکیبات آلی ، موادی با منشاء بیولوژیک ، یونها، گازهای واکنشگر… می باشد. ذرات با سایز نانو ، بخصوص با منشاء احتراق ناقص خودروها به عنوان یکی از خطرناک ترین ترکیبات ذرات معلق در هوا شناخته می شوند. این ذرات به واسطه خواص فیزیکی شان توان واکنش شدید با سطوح و ساختارهای بیولوژیک را داشته و می توانند منشاء بروز واکنشهای استرس اکسیداتیو در پوست باشند. در مطالعات متعددی نقش PM در ایجاد پیر پوستی با منشاء خارجی با مکانیسم اکسیداتیو استرس به اثبات رسیده است.
محققین همچنان اثرات PM در ایجاد لکهای ناشی از پیر پوستی و چروک را به اثبات رسانده اند. ذرات معلق در هوا موجب شکل گیری گونه های فعال اکسیژن ROS می گردد.
ROS یا Reactive Oxygen Species به مولکولهای حاوی اکسیژن واکنشگر اطلاق می شود که در زمان بروز استرسهای محیطی، مقادیر آنها به میزان قابل ملاحظه ای افزایش می یابد و در نهایت منجر به آسیب های سلولی می شوند که به آنها در اصطلاح ، استرس اکسیداتیو گفته می شود.
PM همچنین موجب ترشح سایتوکینها ی پیش سازالتهابی :TNF-α , IL-1α و IL-8. I میشود. به علاوه با افزایش ساخت ROS همانند سوپراکساید و هیدروکسیل رادیکال توسط ذرات معلق در هوا ساخت ماتریکس متالوپروتئینازها MMPs همانند MMP-1, MMP-2 و MMP-9 نیز افزایش می یابد که نتیجه آن تخریب کلاژن خواهد بود.
این فرایندها میتوانند سبب افزایش بروز بیماری های التهابی پوست و همچنین پیر پوستی گردد. به علاوه می دانیم که ذرات بسیار ریز معلق در هوا ultrafine particles (UFPs) همانند کربن سیاه و هیدروکربنهای آروماتی; چند حلقوی PAHs تاثیر بسزایی در بروز سرطان پوست دارند.
لذا توصیه می گردد در ایام آلودگی هوا علاوه بر مصرف میوه و سبزیجات حاوی مواد آنتی اکسیدان و ترکیبات فنلی طبیعی از کرمها و محصولات حاوی مواد آنتی اکسیدانی و ضد آفتاب استفاده گردد و شستشوی پوست پس از مراجعه به منزل نیز فراموش نگردد تا از عوارض پوستی این ذرات معلق تا حد امکان کاسته شود.
البته پزشکان نیز می توانند از آنتی اکسیدانهای خوراکی که به صورت مکمل یا داروهای گیاهی در داروخانه ها در دسترس قرار دارند جهت پیشگیری از بروز این مشکلات پوستی در بیمارانشان بهره بگیرند./. ₰
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
