اصول پایه طراحی فرمولاسیون و مواد تشکیل دهنده محصولات کازمتیک

کلمات کلیدی : اصول پایه طراحی فرمولاسیون, مواد تشکیل دهنده محصولات کازمتیک, فرمول فرآورده های کازمتیک, امولسیفایر, سورفکتانت, بهنتریمونیوم کلراید, افزاینده های ویسکوزیته .

اصول پایه طراحی فرمولاسیون محصولات کازمتیک

برای کسانى که تمایل دارند با فرمولاسیون محصولات کازمتیک آشنا شوند یا افرادى که می خواهند در آینده، فرمولاسیونی را طراحى نمایند شاید جالب باشد تا در باب ساختار تشکیل دهنده یک فرمولاسیون کازمتیک کمی صحبت کنیم.

قبل از آغاز این مبحث تمایل دارم به نکته مهمی اشاره کنم ؛

” بدون داشتن دیدی هنرمندانه ، جامعه شناسانه و خلاقانه در زمان طراحی فرمولاسیون هرگز نمی توان اثر موفقی را ارائه نمود”

دوستان جوان من برای طراحی فرمولاسیون ، نیازمند تلفیق یا امتزاج علم و هنر هستید و گرنه محصولی را ارائه خواهید داد که ، کاری کپی از طراحی دیگران است.

تعریف محصولات کازمتیک

براساس تعریف نهاد اجرایی ناظر بر محصولات کازمتیک در اتحادیه اروپا ، هر ماده یا فرآورده هایی که در تماس با نقاط خارجی بدن انسان ( اپیدرم ، مو ، ناخن ، لب یا قسمت خارجی دستگاه تناسلی) یا در تماس با دندان و غشاء موکوسی ناحیه دهانی به منظور تمیزی ، اسانس بخشی، تغییر ظاهر ، اصلاح بوى بدن یا محافظت از آن یا قرار دادن آن در وضعیت مناسب و خوب استفاده گردد یک محصول کازمتیک است.

مواد تشکیل دهنده فرمول فرآورده های کازمتیک

از دیدگاه من فرمولاسیون یک محصول کازمتیک دارای ٨ جزء است. هر یک از این اجزاء ممکن است خود شامل یک یا چند ماده گوناگون به صورت منفرد یا ترکیبی گردد. ممکن است برخی از مواد یک یا چند عملکرد گوناگون در یک فرمولاسیون داشته باشند.

هشت دسته اصلی مواد تشکیل دهنده یک فرمولاسیون محصول کازمتیک

• ١- مواد ساختمانی
• ٢- مواد عملکردی
• ٣- مواد اصلاح گر ظاهر محصول
• ۴- مواد پایدار کننده
• ۵- مواد رقیق کننده یا فیلر
• ۶- مواد تنظیم کننده خواص فیزیکو شیمیایی
• ٧- مواد تامین کننده ادعا
• ٨- مواد احساس بخش

١- مواد ساختمانی

مواد ساختمانی موادی هستند که پایه اصلی فرمول را تشکیل می دهند ، از این دست مواد می توان به اجزاء تشکیل دهنده امولسیون ( کرم ) یا مواد تشکیل دهنده ژل ، لوسیون … اشاره نمود. برای مثال می توان به اجزاء فاز مایی، فاز روغنی ، امولسیفایر در امولسیون ، یا عوامل ایجاد ژل همانند انواع Carbomer ، عوامل کو-امولسیفایر …اشاره نمود.

٢- مواد عملکردی

این دسته از مواد دارای عملکردی خاص در فرمولاسیون است. از جمله این مواد می توان به مواد شوینده ، حالت دهنده ، مرطوب کننده ، نرم کننده ، و رنگ در محصولات رنگی زیبایی اشاره نمود.

برای مثال سورفکتانت در یک لوسیون پاک کننده یک ماده عملکردی است ، هر چند صورت سورفکتانت ها در شامپو یک ماده ساختاری است. یک ماده حالت دهنده همانند ستریمونیوم یا بهنتریمونیوم کلراید در یک حالت دهنده موی سر یک عامل عملکردی است.

٣- مواد اصلاح گر ظاهر

این دسته از مواد موجب بهبود ظاهر فرمولاسیون می گردد. در بسیاری از موارد ظاهر فرمولاسیون در پایان اختلاط مواد تشکیل دهنده فرمول نا زیباست. از این رو این مواد سبب اصلاح و بهبود ظاهر محصول نهایی می گردند. افزاینده های ویسکوزیته ، همانند سدیم کلراید ، آمونیوم کلراید ، انواع اسانس ها به عنوان اصلاح گر بو ، مواد صدفی کننده همانند EGMS و EDMS و مواد اُپک کننده همانند Styrene/Acrylate Copolymer   از این دست موادند.

۴- مواد پایدار کننده

در بسیاری از موارد پس از انتخاب و امتزاج اجزای فرمولاسیون ، مخلوط نهایی بنا بر دلایل متفاوت ناپایدار است. برای مثال در یک امولسیون اجزای فاز مایی با روغنی با هم مخلوط شده و با سرعتهای متفاوت بسته به نوع مواد از یکدیگر جدا می گردند. لذا در این مورد نیازمند ماده ای به نام امولسیفایر هستیم تا این دو نوع از مواد را به نحوی پایدار در کنار هم قرار دهد.

از انواع امولسیفایر ها می توان به Glyceryl stearate ، پلی سوربات ٨٠… اشاره نمود. البته برخی از مواد کو – امولسیفایر هستند و به پایداری بیشتر فراورده کمک می کنند، یعنی خودشان به تنهایی امولسیفایر نیستند ولی به عنوان کو – امولسیفایر بکار می روند ، از این دست مواد می توان به برخی از ترکیبات پلیمری همانند : ‏Polyacrylamide (and) C13-14 Isoparaffin (and) Laureth-7 اشاره نمود.

البته مواد آنتی اکسیدان و عوامل شلات یا چیلات کننده (chelating agent) نیز از مواد پایدار کننده هستند. از این دست مواد میتوان به دی یا تترا سدیم ای دی تی ای یا توکوفرول اشاره نمود.

Sodium Phytate/ Phytic Acid نیز از عوامل چیلات کننده هستند. نگهدارنده ها یا پرزرواتیوها نیز از مواد پایدار کننده محسوب می شوند زیرا از فرمول در برابر باکتری، قارچ ، کپک و مخمر محافظت می نمایند. از این دست مواد نیز پارابن ها ، فنوکسی اتانول ، دی ام دی ام هیدانتوئین …را می توان نام برد. وجود این مواد پایدار کننده به افزایش طول مدت پایداری کمک می نماید.

۵- مواد رقیق کننده یا filler

در بسیاری از مواقع تنها با مواد ساختمانی و عملکردی نمی توان شکل اصلی و مورد انتظار فرآورده را بدست آورد لذا از موادی به عنوان فیلر یا رقیق کننده یا همراه استفاده می گردد. از دوران تحصیل در دانشکده داروسازی بخاطر دارم که استاد محترم داروسازی صنعتی مان می گفت اگر بتوانیم از آب به عنوان یک فیلر استفاده کنیم به علت ارزانی و بی ضرری بهترین انتخاب را نموده ایم.

آب فیلر یا رقیق کننده خوبی برای فرمولاسیون های با ماهیت آبی یا حلال در آب است. اما در فرمولاسیون های با پایه روغنی شاید بهترین انتخاب مینرال اویل یا روغن های ارزان قیمت دیگری باشد. البته در برخی از مواقع هم در فرآورده های پودری از منیزیم استئارات … به عنوان فیلر استفاده می گردد.

۶- مواد تنظیم کننده خواص فیزیکوشیمیایی

گاهی اوقات پس از اتمام فرایند ساخت فرمولاسیون ، محصول نهایی از نظر خواص فیزیکو شیمیایی از جمله ، اسیدیته ، ویسکوزیته و رنگ به دلیل ماهیت مواد تشکیل دهنده خود با آنچه از قبل برایش طراحی شده است تفاوت دارد ، همچنین از مواد تنظیم گر خواص فیزیکوشیمیایی براى تامین خواسته هاى اولیه استفاده می گردد.

از این دست مواد به اسید لاکتیک ، اسید سیتریک ، تری اتانول آمین ، سدیم هیدروکسید برای تنظیم اسیدیته و موادی مثل سدیم کلراید یا آمونیوم کلراید به عنوان اصلاح گر ویسکوزیته مى توان اشاره نمود.

٧- مواد تامین کننده ادعا یا Claim

شاید گاهی اوقات بهتر است به این دسته مواد از مواد موثره یا فعال بگوییم. این دسته از مواد برای تامین ادعای مطرح شده یا کلیمینگ در لیبل یا بسته بندی محصول بکار می روند . از این دست مواد می توان به کلیمبازول به عنوان ضد شوره ، انواع عصاره ها به عنوان آنتی اکسیدان ، انواع پپتایدها به عنوان ضد پیری و چروک ، تی تری اویل به عنوان ضد آکنه ، و موادی برای کنترل چربی پوست … نام برد.

٨- مواد احساس بخش یا emotional ingredients

برای اولین بار می خواهم از دسته ای از مواد به نام مواد احساس بخش نام ببرم .

برخی این دست از مواد را مواد تجربی یا experiential می نامند ولی من علاقه دارم که نام emotional ingredients را برای آنها بکار بگیرم. این مواد در مصرف کننده حسی دلپذیر ایجاد می نماید. گاهی اوقات با افزودن مقادیر کمی از این مواد مصرف کننده از لحاظ عاطفی به محصول مورد نظر به دلایلی متفاوت علاقه مند می گردد.

شاید گاهی مواد آروما یا اسانس ها چنین عملکردی دارند ، گاهی بکارگیری مقادیر اندکی از یک امولینت یا ترکیبی از آنها چنین می کنند ، گاهی هم شاید ترکیبی از دو یا چند روغن، مرطوب کننده یا بکارگیرى یک کاتیونیک پلیمر به میزانی اندک چنین حسی را بوجود مى آورد.

به عقیده من این مواد احساس بخش هستند که به محصول پرستیژ مى دهند ، مزیت رقابتی ایجاد می کنند و حتی مشتریان وفادار می آفرینند. شاید بسیاری از افرادی که برای اولین بار با بحث گروه هشتم مواد متشکله فرمولاسیون کازمتیک یعنی emotional ingredients از سوی من آشنا مى شوند می پرسند ، لیست این مواد را از کجا میتوان یافت؟

در پاسخ هم این جواب را از سوی من مى شنوند ، لیست این مواد را تنها می توان شخصا آفرید نه اینکه از جایی کپی یا برداشت نمود.

دنیاى فرمولاسیون محصولات کازمتیک سرشار از نوآوری ، ابتکار و بکارگیری خلاقیت های هنرمندانه است. علم کازمتیک لحظه ای نمی ایستد و همواره در راستای اصول پایه طراحی فرمولاسیون و برآورده نمودن نیاز امروز در و شناسایی نیاز فردای مصرف کنندگانش با رعایت ملاحظات ایمنی است.

edited by artan akheri