کلمات کلیدی: فتوتوکسیسیتی, مواد تشکیل دهنده, محصولات کازمتیک, فوتواکتیویشن, آفتاب سوختگی, ماده فتوتوکسیک, ضایعات فتوتوکسیک, اگزمای تماسی, لیپید پراکسیدیشن, محصولات گیاهی, طراحی فرمولاسیون .
محصولات کازمتیک یا مواد تشکیل دهنده آنها ممکن است به واسطه تماس با نور دچار تغییراتی شوند که به آن فوتواکتیویشن گفته می شود، حالتی که ممکن است با واکنش های ناخواسته و گاهی آزار دهنده پوست همراه گردد. فوتتوکسیسیتی مواد دارویی معمولا می تواند به دو صورت مصرف سیستمیک یا مصرف موضعی پدیدار گردد.
معمولا واکنش های فتوتوکسیسیتی مشابه با آفتاب سوختگی است و بلافاصله پس از مواجهه با اشعه های ماوراء بنفش اتفاق می افتد. در نواحی از پوست که در معرض آفتاب و بیش تابش این انرژی ها قرار دارد، قرمزی، احساس سوزش ،ناراحتی و در موارد شدید، تاول ایجاد می شود.
در صورتی که ناشی از یک دارو سیستمیک باشد، تمام نواحی در معرض نور آفتاب درگیر خواهد شد؛ در صورتی که تماس با ماده فتوتوکسیک وجود داشته باشد، ضایعات فتوتوکسیک معمولا در نواحی ایجاد می شود که هم تماس وجود داشته و هم در مواجهه با UV بوده است. پس از فروکش کردن واکنش حاد، معمولا رنگدانه پوست افزایش می یابد.
یک واکنش فوتوتوکسیستی ، یک فوتواریتیشن است، در واقع پاسخ های غیر ایمونولوژیک پوست که به دلیل تابش نور در زمان استعمال یک محصول کازمتیک بر بدن حاصل شده و می تواند به عنوان واکنش های توکسیک پوست به تابش اشعه ماوراء بنفش نیز شناسایی گردد. سیستم ایمنی در فتوتوکسیسیتی نقشی ندارد. واکنش های آلرژیک معمولا تحت تاثیر UV رخ داده و بیشتر مواقع واکنشی مانند اگزمای تماسی ایجاد می کند.
برای اینکه یک ماده شیمیایی فوتوکسیسیتی نشان دهد :
۱– نور را در محدوده نور طبیعی آفتاب ۲۹۰-۷۰۰ نانومتر جذب نماید.
۲- پس از جذب این نور ماوراء بنفش تولید گونه های واکنشگر اکسیژن نماید.
۳- بر روی موضع یا مناطقی که در معرض تابش این اشعه ها قرار دارند استعمال گردد.
علائم بروز فوتوکسیستی محصولات کازمتیک بر روی پوست چیست؟
احساس سوزش ،سرخی ، کهیر ، ایجاد زخم و ضایعه و تاول است. اساسا باید بخاطر داشته باشیم زمانی می توانیم مهر تائید وقوع فوتوکسیستی یا واکنش در برابر آفتاب یا فوتواکتیویشن را بر روی یک محصول کازمتیک یا مواد تشکیل دهنده یا حتی مواد تشکیل دهنده بسته بندی آن بزنیم که این عوارض ناخواسته پوستی را بعد از مصرف ایجاد نماید.
نگرانی در باب فتوتوکسیسیتی محصولات و مواد کازمتیک بخصوص پس از این فزونی یافت که پتانسیل ایجاد این عوارض ناخواسته همراه با کاندیشنر یا همان حالت دهنده موی سر برند WEN by Chaz Dean (WCD) hair-cleansing conditioners با حالاتی مشتمل بر ایجاد علائم سرخی، احساس سوزش و التهاب در ایالات متحده امریکا گزارش گردید.
بر اساس گزارش منتشر شده در سال ۲۰۰۸ میلادی مشخص شد که لیپ استیک و کرم های صورت کازمتیک برخی از برندها بخصوص برند های نامعتبر در شرایط بیش تابش اشعه یو وی یا ماوراء بنفش موجب شکل گیری گونه های واکنش گر اکسیژن شده ، موجب ساخت همولیزیز گشته و در پی آن سبب شکل گیری لیپید پراکسیدیشن در اریتروسیت های انسانی می گردند.
لیپید پراکسیدیشن دژنراسیون اکسیداتیو چربی‌ها است. در این فرآیند رادیکال‌های آزاد، الکترون‌ها را از چربی‌ها (مانند لیپیدهای غشای سلول) جدا می‌کنند و چربی را به صورت رادیکال در می‌آورند. این پروسه شامل یک مکانیسم واکنش زنجیر وار از رادیکال‌های آزاد است؛ و اغلب اسیدهای چرب غیر اشباع را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
علاوه بر این بر خلاف تصور عموم مبنی بر سلامت و بی خطر بودن محصولات گیاهی یا طبیعی ، مواد طبیعی بکار رفته در محصولات کازمتیک بخصوص آنهایی که محتوی روغن های اساسی (Essential oils)، اسانس ها ، مواد بوتانیکال بوده اند دچار فتوتوکسیستی شده و می توانند موجب بروز عوارض ناخواسته پوستی گردند.
نکته جالب توجه در باب محصولات خاص برند WEN by Chaz Dean (WCD) hair-cleansing conditioners این است که این محصولات با هدف حذف سولفات از محصولات شوینده و جایگزینی آنها با مواد سالم تر و بخصوص مواد طبیعی صورت پذیرفته بود. در سال ۲۰۱۶ سازمان غذا و داروی امریکا اعلام نمود عوارض ناخواسته ایی با استفاده از محصولا این برند رخ داده است. FDA تاکید نمود هیج عامل مشخصی برای بروز واکنش های پوستی در محصولات فوق نیافته است اما به کمپانی مورد نظر اعلام نمود اطلاعات لازم را برای بررسی های تکمیلی در جهت کشف علت مشکل فراهم نماید.
هر چند تاکنون تست استانداردی برای بررسی فوتوتوکسیسیتی محصولات کازمتیک در زمان در معرض نور اشعه ماوراء بنفش قرار گرفتن وجود ندارد و الزامی نیز در این رابطه وجود ندارد اما لازم است تا فرمولاتورها در زمان طراحی فرمولاسیون های کازمتیک به موضوع بسیار جدی و خطر آفرین فوتوتوکسیسیتی محصولات و مواد تشکیل دهنده آنها توجه کافی داشته باشند و تمهیدات لازم را برای به حداقل رساندن آنها لحاظ نمایند.
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
