کلمات کلیدی : عملکرد سورفکتانت, میسل, انحلال ترکیبات پوستی, فلور باکتریایی پوست, تشکیل میسل, دمای کرافت, سنتتیک دترجنتها, سیندت بار, پلیمرهای اصلاح شده هیدروفوبیک HMPs .
منظور کلی و عمومی از تمیز نمودن پوست کاهش سبوم و آلاینده های خارجی و محیطی برای کنترل بو و فلور باکتریایی پوست است. سورفکتانت ها در پاک کننده ها، مواد آبگریز و چربی دوست را در فاز مایی خود حل نموده و بدین ترتیب موجب برداشت این مواد از سطح پوست می گردند.
سورفکتانتها یا مواد فعال سطحی (به انگلیسی: Surfactant) موادی هستند که هنگامی که به مقدار بسیار ناچیز استفاده میشوند کشش سطحی آب را به میزان قابل توجهی کاهش میدهند.
سورفکتانت ها معمولاً ترکیباتی آلی هستند با ساختار آمفی فیلیک هستند که دارای گروههای هیدروفوبیک که نقش دم و دنباله را دارد و گروههای هیدروفیلیک که نقش سر را دارد میباشند بنابراین معمولاً به طور ناچیز در آب و حلالهای آلی حل میشوند. این ساختار سبب میشود تا سورفکتانت ها بتوانند در تماس با آب و روغن کار لازم را به عنوان یک پاک کننده اعمال نمایند.
میسلاسیون چیست؟
مواد پاک کننده معمولا با درصد سورفکتانت بسیار بیشتر از غلظت بحرانی تشکیل میسل ، فرموله می شوند. میسل تراکم مولکولهای سورفکتانت انتشار یافته در یک مایع کلوئیدی است که این سورفکتانت های یونی یک جاذبه الکترواستاتیک به یونهایی دارند که آنها را در محلول احاطه کرده اند (که به عنوان یونهای متقابل شناخته می شوند). فرآیند تشکیل میسل به عنوان میسلاسیون شناخته می شود.
در یک میسل معمولی در حلال آبی، ناحیه سر آبدوست عناصر سازنده آن در تماس با حلال اطراف و همزمان نیز ناحیه دم های منفرد آبگریز آن در مرکز میسل تشکیل توده می دهد.
میسل ها فقط هنگامی که غلظت سورفکتانت بیشتر از غلظت بحرانی تشکیل میسل (CMC) و دمای سیستم بیشتر از دمای بحرانی میسل(Critical Micelle Temperature) یا دمای کرافت (Krafft Temperature) شود تشکیل می شوند. در چنین غلظتی بخش اعظم مولکولهای سورفکتانت به نحو خود تجمع یافته ای وارد میسل ها می گردند. برداشتن مواد خارجی لیپوفیلیک ناخواسته روندی مطلوب و مقبول است اما واکنش بین سورفکتانتها و پوست بسیار پیچیده تر است.
میسل تراکم مولکولهای سورفاکتانت انتشار یافته دریک مایع کلوئیدی است که این سورفکتانت های یونی یک جاذبه الکترواستاتیک به یونهایی دارند که آنها را در محلول احاطه کرده اند (که به عنوان یونهای متقابل شناخته می شوند).
انحلال ترکیبات پوستی مانند لیپیدها، آنزیم ها، و مواد مرطوبت کننده طبیعی یا همان ترکیبات NMF سبب تضعیف عملکرد سد دفاعی طبیعی پوست می گردد.
به علاوه سورفکتانت ها می توانند در استراتئوم کورنئوم باقی مانده و حتی پس ار شستشو نیز به صورت مزمن در معرض پوست قرار گیرند. لایه شاخی با استراتوم کورنئوم از سلول های کورنئوسیت شکل گرفته که در داخل چربی ماتریکس بین سلولی محاط شده اند. این چربی ها ساختمان بسیار منظم لاملار را شکل می دهند.
مولکولهای سورفکتانتی که در استراتوم کورنئوم باقی می مانند به داخل لیپید لاملای استراتوم کورنئوم راه می یابد. سورفکتانت های نفوذ کرده این ساختار منظم لیپیدی را بر هم زده و سبب تخریب دامنه دار سد دفاعی پوست می گردند.
در نتیجه تخریب این سد ، التهاب و استرس اکسیداتیو رخ می دهد که می تواند سبب بروز سرخی و قرمزی ، خشکی پوست، احساسی نامطلوب و تحریک پوست شود.
انسان هزاران سالهاست که پوستش را با سورفکتانت ها پاک می نماید. سالهای سال است که صابون کشف شده است ،این ماده شوینده در ابتدا از نظر اسیدیته و باقی مانده قلیا مشکلات فراوانی داشت اما پس از جنگ جهانی دوم و همگام با توسعه و پیشرفت سنتز شیمیایی متخصصین موفق و قادر به تولید پاک کننده های ملایم تر شدند.
در دهه ۵٠ میلادی سینتتیک دترجنتها یا سیندت بار ها با اسیدیته پایین تر به عنوان جایگزین های صابون معرفی شدند. سنتتیک دترجنتها به مراتب بیش تر از صابونها از پوست مراقبت می نمایند.
دو دهه ۶٠ میلادی پلیمرها به پاک کننده ها اضافه شدند تا فرمولاتور ها بتوانند منافع متعدد آنها را در محصولات بکار گرفته و در اختیار مصرف کنتدگان قرار دهند.
اخیرا نیز پلیمرهای اصلاح شده هیدروفوبیک HMPs وارد سیستم سورفکتانتی شدند تا پاک کننده هایی با تاثیر منفی کمتر بر پوست ایجاد نماید. اما به هر حال موضوع نفوذ سورفکتانتها به داخل استراتوم کورنئوم و تداخل آنها با ساختار پروتئینی موجود و در نتیجه آن تخریب سد دفاعی پوست ، بروز التهاب و استرس اکسیداتیو که می تواند سبب بروز سرخی و قرمزی ، خشکی پوست، احساسی نامطلوب و تحریک پوست شود از موضوعات مورد مطالعه محققین صنعت کازمتیک و درموکازمتیک است.
البته بکار گیری سورفکتانت ها علاوه بر مشکلات فوق می تواند بر فلور باکتریایی پوست نیز تاثیرات مخربی داشته باشد لذا بکارگیری تمهیداتی در فرمولاسیون سنتتیک دترجنت ها یا سیندت بار ها مانند بکار گیری مواد پری بایوتیک ( همانند آنچه حقیر طی اختراعی ثبت و تجاری سازی نموده ام) می تواند تا حد زیادی از بروز مشکل بکاهد.
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
2 پاسخ
باعرض سلام وادب.مطالب بسیارخوبی به اشتراک میگذارید و خیلی کاربردی ومفید هست . سپاسگزارم.
عرض سلام خدمت شما ، بسیار سپاسگزارم از توجه شما.