کلمات کلیدی: چرخه رشد, فولیکول های مژه, مژه های انسان, ارکتور پیلی, آناژن, کاتاژن و تلوژن, فرایند ملانوژنوزیز, آپوپتوزیز, فاز اگزوژن, رشد طولی مژه .
مژه های انسان علاوه بر نقش مهمی که در زیبایی فرد ایفا می نماید، مژه ها سبب جلوگیری از ورود عوامل بیرونی همانند گرد و خاک به داخل چشم همچنین رفلکس های خاص چشم در زمان چشمک زدن می گردد. فیلوکول های مژه های جنین انسان رشد خود را از اکتودرم و در بین هفته های ۲۲ تا ۲۶ بارداری آغاز می نمایند.
در انسان معمولا هر فردی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ مژه در پلک های خود دارد و پلک پائین حدود نصف پلک بالا دارای مژه است. مژه های بالایی در دو یا سه ردیف قرار گرفته اند و از جنس موهای ترمینال هستند و در نتیجه از موهای وللوس و اینترمدییت ضخیم تر، بلند تر و تیره تر هستند.
نکته جالب اینکه مژه ها از موهای سر قطر بیشتری داشته و و بر خلاف دیگر موهای بدن معمولا در فرآیند پیری تغییر رنگ نداده و سفید نمی گردند. فولیکول های مژه ها بر خلاف موهای دیگر در کنار تار خود عضله منقبض کننده ” ارکتور پیلی” را ندارند و همچنین تحت تاثیر هورمون های آندروژن نیز قرار ندارند.
بر اساس واقعیت موجود برای فولیکول های مو در بدن ، همه فولیکول های مژه از ابتدای زندگی بر روی پلک وجود دارند و تعداد آنها در طی زندگی افزایش نمی یابد.
بر خلاف بسیاری از پستانداران که دارای سیکل رشد موی منظم و همنوایی هستند ، بدان معنی که در یک زمان خاص همه موی موجود در بدن یکجا می ریزد و مجددا می روید این چرخه در انسان هم نوا نیست و در هر لحظه یک دسته از مو ها در حال ریختن و دسته دیگری نیز در حال رویش اند و هر تار مو این عمل را مستقلا انجام می دهد.
چرخه رشد و زندگی هر فولیکول از هر نوعی که باشد معمولا به فاز های آناژن ، کاتاژن و تلوژن تقسیم بندی می گردد اما متوسط طول عمر در هر مویی در نقاط مختلف بدن و در هر شخصی مختلف است.
چرخه رشد طبیعی هر فولیکول مژه تقریا بین ۵ الی ۱۱ ماه محاسبه می گردد. طول مدت فاز رشد فولیکول های مژه یا همان آناژن تقریبا ۱ الی ۲ ماه است. در طول دوره آناژن علاوه بر رشد ، فرایند ملانوژنوزیز و پس از آن انتقال پیگمنت ها به تار مو نیز اتفاق می افتد. طول دوره آناژن تعیین کننده طول تار موی مژه است.
می دانیم که آناژن دوره تقسیمات سریع سلولی و تمایز آنهاست. پس از آناژن فولیکول های ابرو وارد فاز ” کاتاژن ” یا همان فاز انتقالی می گردند که حدود ۱۵ روز بطول می کشد و این زمانی است که در آن ساختار اپی تلیالی فولیکول تحت آپوپتوزیز یا مرگ سلولی زمان بندی شده قرار می گیرد.
اما طولانی ترین فاز چرخه رشد طبیعی فولیکول های مژه تلوژن یا دوره استراحت است که حدود ۴ الی ۹ ماه بطول می انجامد. در طی دوره تلوژن تمایز یا تقسیم سلولی یا آپوپتوزیز قابل اعتنایی صورت نمی گیرد. خروج موهای قبلی یا همان فاز اگزوژن و جابجایی آنها با با موهای جدید حد فاصل دوره فی مابین تلوژن و آناژن جدید است.
می دانیم که این دوره در مقایسه با چرخه رشد فولیکول های موی سر دوره کوتاه تری است و این چرخه در کف سر چندین سال بطول می انجامد. تنها دوره آناژن در کف سر می تواند ۶-۷ سال بطول انجامد. تفاوت های معنا داری بین طول مدت زمان فازهای مختلف مو در کف سر و مژه وجود دارد و بر همین اساس تقریبا ۵۰ درصد مژه های موجود در پلک بالا در فاز تلوژن قرار دارند و این در حالیست که در کف سر تنها ۵ الی ۱۵ درصد از موها در این فاز قرار دارند.
علاوه بر این میزان رشد طولی مژه های انسان نیز در مقایسه با موهای کف سر کمتر بوده و حدود ۰٫۱۵ میلی متر روزانه رشد می نماید و این در حالیست که مو در کف سر حدودا ۰٫۳ تا ۰٫۴ میلی متر روزانه رشد دارد.
دکتر محمد بقایی
دکتر داروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
