کلمات کلیدی: خودخواری سلولی, Autophagy, فولیکول موی سر, هموستازیز سلولی, رشد مو, فرآیند اتوفاژی, فنوتایپ هاى پیرمویی نارس, راپامایسین, تحریک رشد مو, لایزوزوم .
همانگونه که در مقاله ” نگاهی گذرا به اتوفاژی یا خودخواری سلولی و نقش آن در پوست و کازمتیک ” شرح دادیم بر اساس دسته ای از مطالعات صورت گرفته مشخص شده است، خودخواری سلولی یا اتوفاژی نقشی اساسی در تصمیم گیری برای سرنوشت سلولی ، همراهی در پاکسازی پاتوژن ها ، حضور آنتی ژن ها و التهاب دارد. این پروسه ها برای هموستازیز سلولی پوست حیاتی است. همانگونه که گفته شد اتوفاژی یک پروسه خودخواری سلولی برای بازیافت پروتئین ها و اندام های آسیب دیده داخل سلولی است.
در حالت معمول اتوفاژی عموما به پایداری هموستازیز سلولی کمک می نماید در حالیکه اتوفاژی اضافی به دلیل استرس های محیطی می تواند به عنوان یک مکانیسم محافظتی عمل نماید. به علاوه اتوفاژی می تواند به واسطه استرس ارگانل ها و پاتوژنها عفونت زا ، و پاسخ های التهابی نیز رخ دهد.
هر چند مطالعات کمی تاکنون بر روی اثر اتوفاژی و اینفلامازوم روی پاتوژنزیز بیماری های پوستی صورت گرفته است اما نقش اتوفاژی در برخی از تحقیقات بر روی آپوپتوزیز ، تمایز سلولی ، التهاب و پاسخ ایمنی و احتمال دخالت آن در بیماری های مختلف پوستی مطرح شده است.
گفته شد که محققین اعلام داشته اند تنظیمات اتوفاژی به نحو موثری در بیماری هایی همچون سوریازیس ، لوپوس اریتماتوزوز ، ویتیلیگو و عفونت نقش دارد. حال در این نوشتار ، به بررسی نقش اتوفاژى در کراتینوسیتهاى فولیکول مو مى پردازیم.
نقش اتوفاژى در کراتینوسیت هاى فولیکول مو
موى سر از یک دسته خاص از کراتینوسایت های شاخى شده که در اصل کل سلول توسط فیلامنتهاى کراتین کراس لینک شده پر شده است، ساخته شده و این بهم پیوستگى پایدار کراتینوسایت هاى مو است که یک تار بلند مو را سبب مى گردد. رشد مو نیازمند تشکیل یک ساختار استوانه ای شکل از غلاف فولیکولهاى فیبر مو است.
رشد مو وابسته به تقسیم و تمایز کراتینوسیت ها در انتهاى فولیکول است. در این نقطه ملانوسیت ها پیگمنت را از طریق قعالیت دندریتیکى خود به داخل مو انتقال مى دهند و فیبروبلاست هاى درمال نقش هاى تنظیمى مهمى را ایفا مى نماید.
رشد مو هنگامی پایان می یابد که فیبر مو به طول مشخص و وابسته به نوع آن برسد، سپس تار موى مورد نظر ریخته و چرخه رشد مو ی جدید آغاز میگردد. مطالعات جدید نشان مى دهد که فرآیند اتوفاژی در طول چرخه رشد مو در منطقه فولیکولهاى موهاى کف سر فعال است و مهار اتوفاژى سبب تقویت فاز کاتاژن یا ریزش مو مى گردد.
کاهش رشد مو و ریزش تدریجى فولیکول های ترمینال فعال از مشخصات فرآیند پیری است. اخیرا نشان داده شده که پیرى سلول هاى بنیادى فولیکول سبب مینیاتوریزه شدن مرحله به مرحله فولیکول ها و حتى ریزش مو در پروسه ای که وابسته پروتئولیزیز کلاژن تیپ (XVII (COL17 است مى گردد. این نوع از کلاژن نوعى ترانس ممبران پروتئین حاضر در زون پایه اپیدرمال است و نقص آن سبب بروز فنوتایپ هاى پیرمویی نارس می گردد. چرخه رشد و ریزش مو نیازمند مجموعه ای از ارتباطات ترکیبی فى مابین سلول هاى اپیتلیال و مزانشیمال است.
وقتى فرآیند اتوفاژی در سطح کراتینوسیتها و اطراف سلول هاى مزانشیمال اطراف فولیکول هاى مو فعال است. این بدان معنیست که چگونگى و محل تاثیر گذارى اتوفاژی در سیگنالینگ بین سلول هاى مختلف فولیکول مو لازم است تا مشخص گردد. اخیرا بر اساس مطالعات انجام شده و منتشره در سال ٢٠١٩ مشخص شده ، مولکول هاى کوچک فعال کننده فرآیند اتوفاژی همانند آلفا – کتوگلوتاریت و آلفا – کتوبوتیریت مى توانند سبب سوئیچ چرخه رشد فولیکول از فاز تلوژن به فاز آناژن در موش گردد.
به نحو مشابهى راپامایسین و متفورمین موجب تحریک رشد مو شده و اثرات آنها مى تواند توسط اتوفینیب autophinib بلاک گردد، اتوفینیپ یک مهار کننده اتوفاژى و عامل شکل گیرى اتوفاگوزوم است. مطمئنا مطالعات متعدد دیگرى برای مشخص نمودن چگونگى اثرات فارماکولوژیک مرتبط با فعال شدن اتوفاژى _ خودخواری سلولی _در پروسه ریزش موى سر لازم است.
اتوفاژی یا خودخواری سلولی چیست؟
خودخواری سلولی یا اتوفاژی (انگلیسی: Autophagocytosis یا Autophagy از زبان یونانی باستان αὐτόφαγος، به‌معنی «خودخوار» و κύτος، به‌معنی «توخالی») از دههٔ ۱۹۶۰ میلادی شناخته شده است. بدین معنی است که سلول اجزای خود را در غشایی بسته بندی کرده، بعد این مجموعه با اندامک‌های باز یافت سلول ( لایزوزوم ) در می‌آمیزد تا آنزیم‌های لایزوزوم ، مواد مورد نظر را تخریب کنند. بدین ترتیب در فرآیند اتوفاژی بخش‌های بلا استفاده تخریب می‌شوند تا انرژی کافی برای تولید بخش‌های جدید حاصل گردد.
با این که ممکن است به نظر برسد اتوفاژی روندی مخرب است اما این مکانیسم طبیعی دفاع سلول است. در مواقعی که مواد غذایی به اندازه کافی به سلول نمی‌رسد یا اینکه سلول باید عوامل مهاجم مثل باکتری و ویروس را تخریب کند، خودخواری سلولی (اتوفاژی) برای زدودن مواد زائد و کاهش مصرف سلول ضروری است.
علاوه بر این سلول مواد زائدی را که خود تولید کرده یا اجزایی را که پیر شده‌اند به این ترتیب تخریب کرده و از مواد اولیه آنها برای تولید اجزا و مواد جدید استفاده می‌کند. دانشمندان بسیاری بیماری‌ها از جمله سرطان ، زوال عقل یا حتی پیری را محصول اختلال در روند اتوفاژی سلول می‌دانند.
✍️ دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
