بررسی آنالیز سبوم مو یا چربی مو تولید شده توسط غدد سباسه؛ عملکرد و عوامل اثر گذار

کلمات کلیدی : تولید سبوم, فولیکول مو, غدد سباسه, چربی مو, استروژن, تستسترون, آندروژن, آلفا ردوکتاز, DHT, غدد جنسی, داروهای سیستمیک, تستسترون, پروژسترون, لوونورژسترول .

موهای اصلی یا ترمینال بر روی سر با روغنی طبیعی به نام سبوم(Sebum) که توسط غدد سباسه (Sebaceous Glands) فولیکول ها ساخته می شود لغزنده(Lubricate) میگردد. مقدار تولید سبوم مو بر روی کف سر هر فرد وابسته به عوامل ژنتیکی ، محیطی و شخصی او می باشد. علاوه بر این غدد جنسی مردانه و زنانه نیزسبب افزایش ترشح سبوم میگردند، بخصوص در زمان افزایش سطح هورمون های آندروژن میزان این ترشح بطور چشمگیری افزایش می یابد. در بسیاری از نوجوانان افزایش ناگهانی مقدار هورمون های فوق در زمان بلوغ سبب افزایش ساخت چربی و سبوم شده و در نتیجه موهای چرب شکل می گیرند.

آنالیز چربی های مو

اسیدهای چرب اشباع شده و اشباع نشده با زنجیره مستقیم و شاخه دار با طول زنجیره ای از ۵ تا ۲۲ اتم کربن می باشد .مکان پیوند های دوگانه در اسید های غیر اشباع معمولا در استخلاف های ۶ و ۷ و در بعضی ها در ۸ و ۹ و یا در دیگر موقعیت ها است. البته دیده شده است که بیشتر اسید های چرب موجود ۱۶ کربنه می باشند.

مقایسه آنالیز چربی موهای چرب و خشک نشان می دهد که تفاوت موجود در این دو نوع مو در واقع در کیفیت چربی های آنهاست و نه در کمیت آن دیده شده است که موهای ضعیف بیش از موهای ضخیم و موج دار مستعد به چرب شدن هستند.

بعضی ها عقیده دارند که چربی در طول فیبر مو به آرامی ، بتدریج و پی در پی انتقال نمی یابد بلکه توزیع چربی از طریق پوست سر و با تماس مو با آن و یا شانه کردن و یا برس زدن و از مویی به موی دیگر صورت می پذیرد. سبوم روغنی است که از سلول های غدد سباسه در زمان متلاشی شدن آنها تولید می گردد طول عمر این سلول ها از زمان شکل گیری تا تخلیه و از بین رفتن حداکثر یک هفته می باشد. سبوم چربی اصلی پوشاننده پوست و مو است.

غدد سباسه تحت کنترل هورمونی قرار داشته و با هورمون تستسترون تحریک و با هورمون استروژن سرکوب می گردد. بیشترین تجمع غدد سباسه به میزان (۴۰۰-۹۰۰ عدد در هر سانتی متر مربع ) در کف سر ، صورت ، زیرسینه و شانه ها وجود دارند . این غدد، کمپلکسی از مواد شامل چربی ها ،پروتئین ها و… را ترشح می دهند.

در طول انتقال این مواد از کانال پیلوسباسه، گلیسریدها و واکس استرها توسط میکرو ارگانیسمهای موجود در فلور میکروبیوتای محل ترشح ، هیدرو لیز می شوند و در نتیجه اسید های چرب آزاد بدست می آیند.

ترکیب شیمیایی چربی های سبوم

مواد استخراج شده از غدد سباسه عبارتند از:
اسید های چرب آزاد ، چربی های خنثی (مانند تری گلیسرید ها، کلسترول آزاد، کلسترول استرها، واکس استرها ، هیدروکربن ها همانند پارافین ها ، اسکوالن و فتی الکل ها)

سبوم به صورت طبیعی چه عملی را انجام می دهد؟

سبوم دارای عملکردهای زیر است :
۱- موجب کاهش از دست رفت آب از سطح پوست می گردد.
٢- موجب محافظت از پوست در برابر عفونت های باکتریایی و قارچی میشود.
٣- در شکل گیری بوی بدن نقش دارد.
۴- محل تجمع باکتری Proprionibacterium acnes است که در تنظیم سیستم ایمنی نقش دارد.

نقش هورمونها در ترشح سبوم

همانگونه که در بالا عنوان شد ساخت سبوم تحت کنترل هورمونهای جنسی یا آندروژن ها androgens می باشد. فعال ترین آندروژن ها androgens عبارتند از :

تستوسترون،دی هیدروتستوسترون یا همان ۵ آلفا دی هیدروتستوسترون ، DHT) ‏ (DHT or 5α و α-androstene-3α,۱۷βdiol این هورمونها و دیگر هورمونهای جنسی توسط غدد جنسی ( تخمدان در خانمها و بیضه در آقایان ) و غده آدرنال ساخته می شوند.

آندروژنها توسط آنزیمهای موجود در پوست و ارگانهای جنسی تبدیل به اشکال فعال تری می گردند . آنزیم ۵ آلفا ردوکتاز تیپ ١ که بیشتر در پوست و آنزیم ۵ آلفا ردوکتاز تیپ ٢ که بیشتر در ارگانهای جنسی فعال هستند آندروژن کم فعال تستوسترون را به فرم فعال آن یعنی Dihydrotestosterone تبدیل می نماید.

دی هیدروتستوسترون سبب تحریک غدد سباسه در ساخت سبوم بیشتر می گردد.

هر چند نقش هورمون پروژسترون در این باره کاملا مشخص نیست ولی در بانوان یک هفته قبل از آغاز پریود زمانیکه سطح پروژسترون با بالاترین مقدار خود می رسد ،میزان ترشح سبوم افزایش می یابد. البته می دانیم پروژسترون موجب کاهش فعالیت آنزیم ۵ آلفا ردوکتاز می گردد ،لذا شاید رمزگشایی از این واقعا نیازمند زمان بیشتری باشد.

ترشح سبوم در طول زندگی

غدد سباسه حتی قبل از تولد نیز فعال بوده و تحت تنظیم هورمونال مادر قرار دارند. ترکیبات روغنی سطح پوست در سنین مختلف متفاوت است.

– در سطح پوست جنین ماده ایی به نام ورنیکس کازئوسا vernix caseosa که یک لایه واکسی محافظ است وجود دارد.
– از ٣-۶ ماهگی تولید سبوم توسط یک نوزاد همانند یک بزرگسال است.
– تا ٨ سالگی سبوم تولیدی واکس و اسکوالن کمتر و کلسترول بیشتری دارد.
– تولید سبوم از دوره بلوغ تا دهه ۵٠ در اقایان افزایش می یابد .
– مردان بالغ سبوم بیشتری نسبت به بانوان بالغ تولید می نمایند
– ترشح سبوم پس از منوپوز در خانمها و آندروپوز در آقایان کاهش می یابد.

ترشح سبوم در بیماری های خاص

میزان ترشح سبوم همچنین می تواند به واسطه ابتلا به برخی از بیماری ها تحت تاثیر قرار گیرد. انواع بیماری های هیپوفیز ، تخمدان ، بیضه می تواند موجب افزایش یا کاهش ترشح سبوم گردد.گرسنگی های طولانی مدت نیز می تواند موجب کاهش مقدار سبوم گردد. بیماری پارکینسون نیز سبب افزایش مقدار سبوم می شود.