کلمات کلیدی: ویتامین سی, کازمتولوزی, آلفا هیدروکسی اسید, اسکوربات, گلوتاتیون, اسکوربیک اسید, استرس اکسیداتیو, کارسینوژنوزیز پوستی, سنتز کلاژن, ضد لک .
ویتامین سی یکی از آنتی اکسیدان های در دسترس و طبیعی است ، اکثر گیاهان و حیوانات قابلیت تولید و ساخت ویتامین سی را از گلوکز دارا می باشند. انسان و دیگر مهره داران خاص فاقد آنزیم L-glucono-gamma lactone oxidase لازم برای سنتز ویتامین سی در بدنشان می باشند و لذا ویتامین سی مورد نیاز خود را از منابع طببعی سرشار از آن از جمله مرکبات، بروکلی ، سبزیحات سبز برگ … دریافت می نمایند.
کمبود ویتامین سی موجب اسکوروی می شود و البته نام آسکوربوس Ascorbus به معنی “نه اسکوروی” یا فاقد کمبود ویتامین سی می باشد، بیماری ای که سبب ایجاد خونریزی در لثه می گردد. در سال ١٩٣٧ توسط Dr. Albert Szent Goyrgi برنده جایزه نوبل این افتخار بزرگ را بواسطه عملکرد و فعالیتش در ایزوله کردن مولکول ویتامین سی از فلفل قرمز و معرفی نقش آن در درمان اسکوروی (کمبود ویتامین سی) دریافت نمود.
(L-ascorbic acid (LAA فرم شیمیایی فعال ویتامین سی در طبیعت است و می دانیم که این ویتامین در طبیعت به صورت مساوی به دو صورت (L-ascorbic acid (LAA و D-ascorbic acid، اشکال ایزومتریک ویتامین سی و غیرقابل تبدیل به یکدیگر یافت می گردد. اما همانگونه که گفته شد LAA تنها فرم فعال از نظر بیولوژیک و مورد استفاده در پزشکی می باشد. هرچند جذب ویتامین سی از طریق روده ها صورت می پذیرد اما زیست دست یابی ویتامین سی در پوست با مصرف خوراکی آن ناکافی است. لذا به همین منظور استفاده از ویتامین سی موضعی برای مقاصد درمانی و مراقبتی توصیه می گردد.
ویتامین سی در ساختمان خود حلقه ای حاوی ۵ هیدروکربن مشابه با قند گلوکز دارد. با یک یون هیدروژن متصل شده LAA تبدیل به اسیدی قندی ضعیفی همانند دیگر آلفا هیدروکسی اسید های دیگر مورد استفاده در کازمتولوژی و درماتولوژی شده است. این اسید با افزودن یک یون فلزی به نمک خود به نام اسکوربات تبدیل میگردد. به دلیل ناپایداری ویتامین سی علاقه فراوانی به سنتز فرمهای فعال فیزیولوژیکی و پایداری از LAA بخصوص در برابر نور وجود دارد.
ویتامین سی قوی ترین آنتی اکسیدان در پوست انسان است که بخشی از گروه پیچیده آنتی اکسیدان های آنزیمی و غیر آنزیمی دخیل در محافظت پوست در برابر گونه های واکنشگر اکسیژن را تشکیل میدهد. این ویتامین به دلیل قابلیت انحلال در آب در عملکردهای بخشهای آبی سلول مداخله دارد. ویتامین سی به مقادیر بالایی در هر دو بخش درم و اپیدرم یافت می شود. میزان ویتامین سی موجود در اپیدرم بیشتر از درم است البته غلظت ویتامین C در هر دو بخش تقریبا برابر با دیگر آنتی اکسیدانهای محلول در آب همانند اوریک اسید و گلوتاتیون می باشد.
همزمان با فرایند پیری از میزان این ویتامین در هر دو لایه پوست کاسته می شود، تابش اشعه یو وی نیز سبب کاهش میزان این ماده بخصوص در لایه اپیدرم می گردد. ویتامین C در پوست به صورت طبیعی از جریان خون انتقال می یابد ، پروتئین های انتقال مخصوصی برای انتقال اسکوربیک اسید در لایه های مختلف پوست وجود دارد. دیده شده کراتینوسیت ها ظرفیت بالایی برای انتقال ویتامین سی دارند.
وقتی پوست در معرض اشعه یو وی قرار میگیرد ROS همانند یون سوپر اکسیداز، پراکساید و اکسیژن نوزاد تشکیل می گردد. ویتامین C از پوست در برابر استرس های اکسیداتیو محافظت نموده و با دادن الکترون به رادیکالهای آزاد آنها را خنثی می نماید.
اشکال اکسید شده ی ویتامین سی نسبتا غیر فعال می باشند. علاوه بر این آنها می توانند توسط آنزیم دی هیدرو آسکوربیک اسید ردوکتاز در حضور گلوتاتیون به ویتامین سی تبدیل گردند و قابل ذکر است که تابش اشعه یو وی نیز موجب کاهش اثر ویتامین سی می گردد. رادیکال های آزاد پتانسیل آغاز رشته ای یا آبشاری از واکنش های آسیب رسان به سلول های پوست را دارند.
استرس های اکسیداتیو چیست ؟
می دانیم که استرس اکسیداتیو در سیستمهای بیولوژیک برای اولین بار توسط سیز و همکارانش مطرح شد و آنها استرس اکسیداتیو را به عنوان عدم تعادل در سیستم پراکسیدان/ آنتی اکسیدان تعریف کردند که این عدم تعادل، به سوی اکسیدان هایی است که منجر به آسیب میشوند. در زمان افزایش استرس اکسیداتیو ( نیاز متابولیک بالا ، و نیروهای خارجی نظیر نور خورشید ، سیگار و آلودگی) ، به هر حال ممکن است کنترل های حفاظتی کافی نبوده و آسیب اکسیداتیو رخ دهد.
اکثر این آسیب ها از رادیکالهای آزاد ناشی می شوند. رادیکالهای آزاد به عنوان اتم ها و مولکولهایی با یک الکترون جفت نشده و تنها مشخص می شوند. نمونه هایی از این رادیکالهای آزاد شامل آنیون سوپراکسید ، رادیکال پراکسیل ، و رادیکال هیدروکسیل است.
این مولکولها به شدت از لحاظ شیمیایی واکنش دهنده و دارای عمری کوتاه هستند و در همان جایی که به وجود آمده اند واکنش می دهند. سایر مولکولهای واکنش دهنده نظیر مولکول اکسیژن ، اکسیژن منفرد و تنها ، و پراکسید هیدروژن به خودی خود رادیکال آزاد نیستند، اما می توانند واکنش های اکسیداتیو را شروع و گونه هایی از رادیکال آزاد را تولید کنند. این رادیکالهای آزاد و مولکولهای اکسیژن واکنشی متفقا ROS خوانده می شوند.
اثرات خطرناک ROS به صورت تغییرات مستقیم شیمیایی در دی ان ای سلولی ، ممبران سلولی و پروتئین های سلولی از جمله کلاژن رخ می نماید. استرس های اکسیداتیو آغازگر اتفاقات خاصی در سطح سلول با واسطه گری فاکتورهای رونویسی همانند (ROS upgrade transcription factor activator protien-1 (AP-1 که سبب افزایش ساخت ماتریکس متالو پروتئیناز عامل تجزیه و تخریب کلاژن است، می گردد.
استرس های اکسیداتیو سبب القاء (nuclear transcription factor kappa B (NF-kB میگردد. این عامل سبب ساخت واسطه هایی می شود که مسبب التهاب و پیر پوستی هستند. ROS همچنین موجب افزایش میزان elastin mRNA در فیبروبلاستهای درمال میگردد. این اتفاق ممکن است تشریح کننده تغییران مشاهده شده در پیر پوستی ناشی از تابش آفتاب باشند. آنتی اکسیدانها برای خنثی نمودن ROS ، شکل گرفته از بیش تابش اشعه ماوراء بنفش لازم هستند. قابل توجه اینکه ویتامین سی هم بر علیه اشعه یو وی A و هم یو وی B به یک اندزه موثر است.
ویتامین سی و اثرات تقویت کنندگی ضد آفتاب
UVA موجب جهش شده، سبب تخریب کلاژن ، الاستین ، پروتئوگلیکانها و دیگر ساختارهای سلولی درم می گردد. میدانیم که UVA سبب پیر پوستی و احتمالا شکل گیری ملانوما نیز می گردد. UVB نیز سبب آفتاب سوختگی، شکل گیری ROS ، جهش های اپیدرمال و سرطان پوست میگردد. وقتی ضد آفتاب به درستی و به میزان کافی مصرف می گردد می توان موجب ممانعت از ایجاد اریتمای ناشی از تابش و جهش های دیمر تیامین گردد که سبب ایجاد کارسینوژنوزیز پوستی است.
اما ضد آفتاب تنها ۵۵ درصد از رادیکالهای آزاد تشکیل شده از تابش اشعه یو وی را مهار و بلاک می نماید. پیر پوستی ناشی از آفتاب میتواند توسط ممانعت از ایجاد اریتمای ناشی از تابش اشعه یو وی ، اثراتی که آفتاب سوختگی بر سلول های پوستی و ترمیم کلاژن می گذارد، مهار گردد.
اگر میخواهیم محافظت در برابر اشعه یو وی به نحو مطلوبی ایجاد گردد مهم است که ترکیبی از استفاده ی از ضد آفتاب همراه با مصرف موضعی ویتامین سی داشته باشیم. ویتامین C نمی تواند اشعه یو وی را جذب نماید اما تاثیری در خنثی سازی رادیکالهای آزاد دارد که با مصرف ضد آفتاب به تنهایی حاصل نمی شود.
تحقیقات نشان داده است مصرف همزمان ویتامین C و ویتامین ایی موضعی به مراتب از ویتامین C به تنهایی در خنثی سازی رادیکال های آزاد موثر تر است و ترکیب این دو ویتامین و ماده آنتی اکسیدان گیاهی فرولیک اسید ، ٨ برابر اثرات ضد پیر پوستی بیشتری از ویتامین سی به تنهایی را نشان می دهد.
اثر ویتامین سی بر سنتز کلاژن
ویتامین C از مهمترین عوامل بیوسنتز کلاژن محسوب می گردد. پژوهش ها نشان داده است این ویتامین بر میزان سنتز کلاژن و تغییرات کیفیتی مولکول آن تاثیر می گذارد. ویتامین سی به عنوان کو آنزیمی برای آنزیم های prolysyl و lysyl hydroxylase ، آنزیم های مسئول در پایداری و cross-linking مولکول های کلاژن عمل می نماید. ویتامین C با مکانیسم دیگری نیز بر سنتز کلاژن اثر می گذارد، این ویتامین سبب تحریک پروسه لیپید پراکسیداسیون و ساخت ملانودی آلدئید با تحریک بیان ژن کلاژن می گردد.
ویتامین C به صورت مستقیم رونویسی سنتز کلاژن و پایدار سازی pro-collagen mRNA را سبب شده و بنابر این سبب تنظیم سنتز کلاژن می گردد. علائم و نشانه های اسکوروی (کمبود ویتامین سی) نشان دهنده تخریب و تحلیل کلاژن و کاستی در سنتز آن است و تحقیقات نشان داده است استفاده از ویتامین سی موضعی ساخت کلاژن در پوستهای جوان و پیر را افزایش می دهد.
اثرات ضد لک و روشن کننده بودن ویتامین سی
نکته مهم در انتخاب یک ماده ضد لک و روشن کننده تفاوت گذاشتن بین ماده ایست که بر روی ملانوسیتها اثرات توکسیک دارد و یا بر پروسه ملانوژنوزیز تاثیر میگذارد. ویتامین C با اتصال به یونهای مس در سایتهای فعال آنزیم تیروزیناز سبب کاهش ساخت ملانین می گردد. اما نکته مهم و حائز اهمیت این است که ویتامین سی ماده ای ناپایدار است و از همین رو اغلب همراه با مواد ضد لک دیگر همانند ترکیبات سویا یا شیرین بیان برای حصول اثرات ضد لک بودن، مورد استفاده قرار می گیرد.
اثرات ضد التهاب ویتامین سی
همانگونه که در بالا توصیح داده شد ویتامین C با مهار NF-kB که مسئول فعال سازی تعدادی از سایتوکین های پیش التهابی همانند TNF-alfa, IL1, IL6 و IL8 می باشد، اثرات ضد التهابی خود را اعمال می نماید و از این رو می تواند به صورت موضعی در فراورده های ضد آکنه و روزاسه نیز بکار برود. این ماده میتواند در روند تسریع بهبود زخم و درمان لک های پس از التهاب PIH نیز موثر باشد.
ویتامین سی به فرم موضعی
این ویتامین در سطح مارکت در انواع فرآورده های موضعی مانند کرم، سرم و پچ های ترانس درمال وجود دارد. ویتامین سی ناپایدار است و با تابش نور اکسیده شده و به دی هیدرو اسکوربیک اسید ( (Dehydro Ascorbic Acid (DHAA) که رنگی زرد دارد، اکسیده می شود. پایداری ویتامین سی با نگهداری آن در شرایط اسیدیته کمتر از ٣.۵ محقق می گردد، در این اسیدیته بار یونی مولکول برداشته شده و بخوبی می تواند از میان لایه شاخی پوست عبور نماید.
مشتقات پایدارتری از این ویتامین را نیز در سطح مارکت دارا می باشد ، (Magnesium ascorbyl phosphate (MAP پایداری بیشتری از اسکوربیل استر داشته و بیشتر ترجیح داده می شود. مشتقات دیگر موجود عبارتند از:
Ascorbyl 6 palmitate، Disodium isostearyl 2-0 L-ascorbyl phosphate (VCP-IS-Na)، Ascorbic acid sulfate، Tetraisopalmitoyl ascorbic acid..،
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
