آب سخت عامل بروز یا تشدید مشکلات پوستی

کلمات کلیدی : آب سخت ، پوست خشک ، استراتوم کورنئوم ،  مولکولهای سورفکتانتی و صابونی ، سختی موقت ، سختی کربناتی ، فرمولاسیون شوینده ، عملکرد طبیعی پوست ، اگزما .

بسیاری از افرادی که پوست خشک دارند ممکن است بگویند از خشکی بیش از حد پوستهایشان خسته شده اند و تقریبا همه کرم ها، لوسیون ها و مرطوب کننده های موجود در سطح مارکت را مصرف نموده اند اما هنوز مشکل خشکی پوست شان پابرجاست!

خیلی از این افراد فکر میکنند که این خشکی پوست غیر قابل تغییر و درمان و بخشی از رفتار بیولوژیک بدن شان است. این افراد و حتی شاید برخی از کارشناسان هرگز به فکر یک فاکتور تاثیر گذار ،اما ساده محیطی همانند آب مصرفی نباشند، آبی که با آن حمام می کنند، ظروف و لباسشان را می شویند و از آن می نوشند می تواند مشکلاتی را برای پوست ایجاد نماید.

آب سخت می تواند برای پوستهای خشک مضر باشد، و این در حالیست که شاید بسیاری از مردم حتی ندانند آب سخت چیست. برخی ممکن است نام آن را شنیده باشند و بعضی نیز بدانند که چیست اما هرگز فرصت ننموده باشند تا در مورد سختی آب مصرفی شان تحقیق نمایند.

معمولا آب از نظر میزان مواد زیر مورد بررسی قرار می گیرد:

* Alkalinity
* Chlorine
* Hardness
* pH
* Peroxide
* Iron & Copper
* Nitrate & Nitrite
* Heavy metals
* Inorganic chemicals
* Organic chemicals

آب سخت آبی است که حاوی نمک‌های معدنی از قبیل ترکیبات بی‌کربنات، یون‌های کلسیم، منیزیم و غیره‌است. آب سخت آبی است با اسیدیته قلیایی که حاوی مقادیر بالایی از یونهای آهن ، منیزیم و کلسیم می باشد.

در تعریف آب سخت آمده است: سختی بطور عمده بر اساس دو فلز کلسیم و منیزیم سنجیده می‌شود. بطور کلی عوامل سختی کاتیون‌ها می‌باشند.

یون‌هایی مثل آلومینیم، آهن، منگنز و روی در سختی آب شرکت می‌کنند ولی کلسیم و منیزیم به مقدار زیاد وجود دارد و کاتیون‌های دیگر یا وجود ندارند یا به مقدار خیلی کم هستند. سختی کل (TH) مجموع مقدار کلسیم (Ca) و منیزیم (Mg) می‌باشد. سختی دائم یا سختی غیرکربناتی (Noncarbonated Hardness) شامل سختی بدون نمک‌های بی کربناتی (مانند کلرید، سولفات و غیره) می‌باشد.

سختی موقت یا سختی کربناتی (carbonated Hardness) شامل بی کربنات کلسیم و منیزیم است و از تفاوت سختی کل (TH) و سختی دائم بدست می‌آید. طبقه بندی آب از نظر سختی ( ارائه شده توسط موسسه کیفیت آب آمریکا ) در جدول ۱ نشان داده شده است.

توجه : منظور از ppm (پارت در میلیون) عبارت است از یک میلی گرم کربنات کلسیم در یک لیتر آب .

در این بین نکته حائز اهمیت دیگری نیز وجود دارد و آنهم مسئله pH است ، آب معمولا باید دارای pH خنثی یعنی در حدود ٧ باشد ، این در حالیست pH طبیعی بدن در سطح سلولی نیز در حدود ٧.٣ می باشد.

بیاد داشته باشیم آب یک حلال عمومی است و وقتی این املاح وارد آب مصرفی ما می شود، آن را سخت نموده و شرایط را برای ورود هر ماده دیگری مثل: شویندهای صابونی ، غیر صابونی یا هر چیز دیگری که می توانسته در آب حل گردد و آب حلال آن باشد را سخت می نماید. در این شرایط است که شاهد افزایش رونشست مواد صابونی ، آهن و… بر روی شیرآلات ، سینک ظرفشویی و … هستیم.

در این مواقع صابون کف کمتری می نماید و سخت تر از روی مو و پوست شسته می شود. اینها نشانه های ظاهری و عیان آب سخت است. البته بهترین کار برای تشخیص سختی و شدت آن انجام تست سختی سنجی آب است. همانگونه که گفته شد، وقتی انحلال مواد بواسطه حضور املاح در آب سخت با مشکل مواجه می گردد ما شاهد رونشست مواد صابونی یا شوینده ها بر روی اجسام یا حتی پوست و مو خواهیم بود.

توجه فرمایید همراه با شستشوی البسه با این آب سخت ، مواد سورفکتانتی که برای پاکیزه نمودن و شستشو بکار رفته اند بخوبی از لباس برداشته نمی شوند و در بافت البسه باقی می مانند و در نتیجه به صورت مضاعفی می توانند سبب بروز التهاب در پوست و یا افزایش تظاهرات و شدت آن گردند.

به علاوه ، در شرایط استفاده از آب سخت در حمام با مشکل کف مواجه هستیم لذا ممکن است از صابون یا شامپوی بیشتری برای ایجاد کف استفاده نماییم و در زمان شستشو ترکیب املاح موجود در آب سخت به همراه ترکیبات موجود در فرمولاسیون شوینده نیز می توانند بر علیه پوست ما وارد عمل شوند و در مجموع موجب بروز آسیب در پوست و مو گردند.

باقی مانده مواد صابونی یا سورفکتانت ها منافذ پوست را می بندند، مولکولهای سورفکتانتی و صابونی که در استراتوم کورنئوم (لایه شاخی) باقی می مانند به داخل لیپید لاملار استراتوم کورنئوم ( لایه های چربی )راه می یابد.

سورفکتانتهای نفوذ کرده این ساختار منظم لیپیدی را بر هم زده و سبب تخریب دامنه دار سد دفاعی پوست می گردند. در نتیجه تخریب این سد ، التهاب و استرس اکسیداتیو رخ می دهد که می توان سبب بروز خارش ، سرخی و قرمزی ، خشکی پوست، احساسی نامطلوب و تحریک پوست شود.

این اتفاق بخصوص در ناحیه پوست صورت مکانی که ضخامت آن کم است بیشتر رخ می دهد ولی در نقاط دیگری از بدن نیز شاهد بروز چنین مشکی هستیم. خشکی پوست شاید بارزترین مشکل ایجادی آب سخت بر روی پوست باشد ، و باقی ماندن این مواد بر روی پوست مانع از جذب رطوبت می گردد.

حال اگر فردی زمینه های ایجاد درماتیت را در پوست خود داشته باشد و از آب سخت نیز برای شستشو استفاده نماید احتمال بروز و شدت تظاهرات درماتیت و التهابات پوستی افزایش می یابد.

نتایج حاصل از یک پژوهش در تاریخ ٢۵ .٩. ٢٠١٧ توسط محققین King’s College London و the University of Sheffield به صورت مقاله ایی تحت عنوان : The hard truth about eczema; it is something in the water منتشر شد.

در این مقاله می بینیم ، که آب سخت می تواند به سد دفاعی پوست skin barrier ، که از پوست در برابر عوامل محیطی و اگزوژن مانند باکتری ها و اشعه های ماوراء بنفش و آلودگی هوا محافظت می کند، آسیب رسانده و در نتیجه منجر به ابتلا به اگزما شود. در این مقاله عنوان شد ‪pH‬ پوست معمولا اسیدی است، اما آب سخت دارای خاصیت قلیایی بالای است که می تواند ‪pH‬ سطح پوست را افزایش دهد.

آب سخت حاوی میزان بالای یون های کلسیم و منیزیم است که با سورفاکتانت هایی مانند سدیم لوریل سولفات (‪SLS‬) و سدیم لوریل اتر ( لورت )سولفات (‪SLES‬) ترکیب و مخلوط شده و به عنوان مواد شوینده و یا مواد خیس کننده عمل می کنند و باعث می شود آنها غیر قابل حل شوند، بدین ترتیب آنها بر روی پوست رسوب می کنند.

تغییر وضعیت پوست به سوی ‪pH‬ قلیایی موجب بروز اختلال در عملکرد طبیعی پوست به عنوان یک سد دفاعی فیزیکی می شود و آن را مستعد تجمع انواع باکتری های پاتوژنی می نماید که می توانند برای پوست مضر باشند.

‏Dr Simon Danby سرپرست تیم تحقیق دانشگاه شفیلد ، می گوید: آب سخت با آسیب به این سد دفاعی می تواند در بروز اگزما نقش داشته باشد.

بیماران مبتلا به اگزما بیش از دیگران ( افراد دارای پوست سالم) به آب سخت حساس هستند. این افزایش حساسیت با یک استعداد ژنتیکی در ایجاد نقص در سد دفاعی پوست ناشی از موتاسیون در ژن های کدگذاری کننده ‪filaggrin مرتبط است ‬. فیلاگرین یک پروتئین غنی از اسید آمینه هیستدین بزرگی است که در مجاورت لایه تازه تشکیل شده کورنئوسیت بالای لایه گرانولار پوست قرار گرفته است.

می دانیم فاکتور رطوبت دهنده طبیعی پوست یا NMF از هیدرولیز فیلاگرین در کورنئوسیتها حاصل شده و ترکیبی با وزن مولکولی پائین ، محلول در آب ، هیگروسکوپیک است که توان دریافت ، نگهداری و آزاد سازی رطوبت را دارد. همچنین می دانیم مقادیر پائین NMF سبب بروز نقصان در عملکرد سد دفاعی پوست گردد.

مطالعات نشان داده است بالغ بر نیمی از افراد مبتلا به اگزما حامل ژن ‪filaggrin‬ هستند. مطالعه جدید نشان می دهد مکانیسمی که از طریق آن یون های کلسیم و منیزیم در آب های سخت، سورفکتانت ها و فیلاگرین ارتباط برقرار می کنند و به سد دفاعی پوست آسیب می رسانند، می توانند در ابتلا به اگزما نقش داشته باشند.‬

اگزما (Eczema) واژه ای کلی و عمومی است که به هرگونه التهاب سطحی پوست اتلاق می شود و با علائم اولیه ی قرمزی، خارش، پاپول و وزیکول، زخم و ضخیم شدن سطح پوست و گاهی اوقات تیره تر شدن آن همراه است. اگزما انواع مختلفی دارد ولی در اکثر موارد، هنگامی که سخن از اگزما میشود، منظور شایعترین نوع آن یعنی التهاب پوستی (درماتیت) آتوپیک (atopic dermatitis) است.

دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو

edited by Dr. Sh. Farid Far</h6