کلمات کلیدی : سلول های بنیادی, مواد موثره کازمتیک, درموکازمتیک, نورومارکتینگ, فیوچرینگ, متابولیت های توکسیک, توکسیکولوژیک, باکتریولوژیک, لیپوزوم, نیوزوم, دبل وکتور .
مواد اولیه گیاهی و مشتقات حاصل از گیاهان مدتهاست که در زمره متداولترین اجزاء تشکیل دهنده محصولات دارویی، غذایی و کازمتیک در جهان بشمار می رود و هر روزه در مراکز تحقیقاتی جهان هزاران محقق و متخصص رشته های مختلف فوق الذکر مشغول کار و فعالیت در جهت کشف ، اختراع و ابداع مواد اولیه ، موثره و یا طراحی فرمولاسیون هایی جدید و کارآمد در زمینه محصولات فوق با بهره گیری از گیاهان و مشتقات آن هستند.
با نگاهی به صنعت مورد بحث مان یعنی کازمتیک در می یابیم در این صنعت به واسطه مارکت بسیار گسترده ، فعال ، پویا و با سرعت تغییر بالای آن که منطبق بر خواسته و نیازهای واقعی ، مدگرایانه یا حتی القایی … است ، مدت حیات موثر یا چرخه زندگی پر بار محصولات (به تعبیری دیگر تداوم سود دهی و در اوج فروش بودن محصول تا رسیدن به نقطه سر به سر هزینه بری آن و خروج از سود دهی) و مدت زمان پذیرش شان از سوی مصرف کنندگان نسبت به صنایع دیگر بسیار بسیار کمتر است.
لذا مدیران و محققان این صنعت همواره به دنبال یافتن راه حل های نوآورانه و منطبق با نیازهای فعلی ، آینده نگرانه، تکنولوژی و حتی در بسیاری از موارد براساس پیشنهادات تحقیقاتی موسسات فعال نورومارکتینگ، فیوچرینگ ، مدلینگ… بوده و همواره از فرصتهای موجود نهایت بهره را می برند.
در نگاهی دیگر به این صنعت پویا در می یابیم وابستگی بسیار شدیدی مابین شخصیت محصولات کازمتیک و کاربرد شان از یک سوی و کارآیی و کلاسه بندی شان از سوی دیگر با مواد اولیه و موثره تشکیل دهنده آنها وجود دارد یعنی ادعاهای مطرحه یا همان claiming در محصولات این صنعت به صورت صد در صد منتج از خواص موجود در مواد موثره ، نوع و تکنولوژی های بکار رفته در تولید و یا طراحی آنهاست.
این مواد اولیه و موثره یا مشتق شده از پروسه های سنتتیک شیمیایی است یا منتج از پروسه های سنتتیک با منشا ابتدایی گیاهی است و یا به نحوی مستقیم از منابع گیاهی با کمترین تغییری بدست می آیند.
البته امروزه شاهد تقسیم بندی های دیگری نیز مبنی بر ارگانیک یا غیر ارگانیک بودن محصولات گیاهی ، تراریخته (دستکاری ژنتیک شده ) یا غیر تراریخته (غیر دستکاری شده ژنتیک) بودنشان در بخش مواد اولیه و موثره این صنعت و در پی آن در محصولات نهایی فرمولاسیون شده از آنها هستیم.
از منظری دیگر مدتی است دغدغه هایی در بین متخصصین و محققان تراز اول صنعت کازمتیک دنیا بوجود آمده است و آنهم اینکه ؛ به دلیل محدودیت هایی امکان استفاده بیش از پیش و گسترده مواد اولیه جدید با منشاء گیاهی وجود ندارد.
محدودیت هایی همانند اینکه برخی از گیاهان مورد توجه در صنعت کازمتیک حاوی متابولیت های توکسیک هستند و اینکه سرعت رشد گیاهان بسیار کند است ، امکان رشد و برداشت در تمام سال را نداشته و به علاوه درصد عصاره ، روغن یا مواد موثره موجود در گیاهان نیز در فصول مختلف نیز یکسان و قابل اتکا نیست.
همچنین برخی از گیاهان نیز به دلایل مختلف از جمله تهدیدات از بین رفتن گونه به دلیل برداشتهای بی رویه دارای ممنوعیت در برداشت هستند.
در سالهای اخیر با فراگیری و رواج دانش استفاده از سلول های بنیادی در علوم پزشکی ،توجه محققان و متخصصین کازمتیک جهان به سوی این دانش و تکنولوژی های مرتبط با آن جلب شد و از حدود شش الی هفت سال گذشته ،شاهد رواج بکارگیری مشتقات سلول های بنیادی گیاهی به عنوان مواد موثره کازمتیک و درموکازمتیک هستیم .
تکنولوژی و فیلدی بسیار بسیار هیجان انگیز که پس از انتخاب سلول های بنیادی گیاهی خاص ، رشد و پرورش این سلول ها در محیط کشت در شرایطی بسیار بسیار ویژه ، استخراج مواد موثره بیولوژیک سلولهای مورد نظر ، خالص سازی و انتخاب مواد موثره خاص از بین مواد موجود ، طراحی ، اجرا و ارائه فرمولاسیون ماده اولیه ، انجام تستهای اثربخشی ، کارآزمایی های بالینی ، تستهای توکسیکولوژیک و باکتریولوژیک ، انتخاب دوز موثره ، تایید نهایی و سرانجام طراحی فرمولاسیون محصول نهایی و انجام مجدد تستهای فوق و سرانجام ارائه آن به مارکت کازمتیک را شامل می شود.
همچنین اخیرا شاهد تلفیق تکنولوژی های جانبی دیگری با این تکنولوژی پیشرفته و بسیار کار آمد از جمله تلفیق آن در سیستمهای انتقالی از جمله لیپوزوم ، نیوزوم، دبل وکتور …. نیز هستیم که هم بر کارآیی می افزاید و هم منجر به محافظت بیشتر از مشتق سلولهای بنیادی گیاهی می گردد و به علاوه بر ارزش افزوده آن نیز می افزاید.
هرچند دانش سلولهای بنیادی دانشی بسیار پیچیده است و دستیابی به آن نیز شاید آسان و سریع نباشد اما هم هزینه بری پایینی دارد و هم تهدیدی بر موجودیت گیاهان نایاب و کمیاب نخواهد بود، لذا به نظر میتواند هم دریچه تحقیقی جدیدی را بسوی محققان و متخصصان ما بگشاید و هم می تواند منبعی جدید برای ارز آوری و صادارات محصولات با منشاء طبیعی و مشتق از گیاهان و میوه جات ارزشمندایرانی با ارزش افزوده بالا باشد . شاید اگر زود بجنبیم از این منبع گسترده الهی ،کشورمان نیز به موقع بهره های فراوان ببرد به امید آن روز. ₰
✍️ دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
