کلمات کلیدی: شکر, ماده ضد لک, لک های پوستی, هایپرپیگمنتیشن, ملانوژنوزیز, گلایکوزیلیشن, فعالیت کاتالیتیک تیروزیناز, گالاکتورونیک اسید, لاکتیک اسید, اثرات آنتى ملانوژنیک .
هر چند تعداد افراد درگیر با مشکل لک یا هایپرپیگمنتیش در سطح جهان کاملا مشخص نیست ، اما قطعا بیماران دارای این مشکل بخصوص در کشورهاى آسیایی در صدر مراجعه کنندگان به کلینیک هاى پوست و زیبایی قرار دارند.
بروز لک وضعیتى معمول و متداول در پوست صورت و دیگر نقاط بدن است و معمولا خطرى در بر ندارد اما از منظر کازمتولوژی و زیبایی شناختى از یک سو و از دیدگاه افراد مبتلا از سوى دیگر بسیار مورد توجه بوده و از اهمیت خاصى برخوردار است. معمولا هایپرپیگمنتیشن را مى توان با پچ های پوستى دارای رنگ تیره تر از پوست اطرافش تعریف نمود. علت بروز لک های پوستی یا هایپرپیگمنتیشن هر آنچه که باشد، اتفاقی که رخ مى دهد عبارت است از ازدیاد ساخت رنگدانه های پوستی ( ملانین ) که سبب تجمع و دپوزیت آنها در نقاط خاصی از پوست ( پچ ) مى شود.
به پروسه ساخت ملانین که یکى از فاکتورهاى محافظتى اساسی در پوست انسان است ملانوژنوزیز گفته مى شود. ملانین اشعه ماوراء بنفش آفتاب را بخود جذب نموده و از پوست در برابر آثار مخرب آنها و رادیکال هاى آزاد محافظت مى کند، برخى ازمطالعات بیانگر این مهم است که ملانین دارای فاکتور محافظتى ضد آفتاب یا همان SPF نیز مى باشد. اما در همین حال ساخت بیش از حد ملانین سبب بروز هایپرپیگمنتیشن و مشکلاتى همانند کک و مک و لک هاى ناخواسته دیگر مى گردد که ممکن است از منظر زیبایی مد نظر قرار گیرد.
بدنبال همین توجه خاص سال هاى سال است محققین براى برطرف نمودن این مشکل بدنبال یافتن یک ماده ضد لک یا آنتى ملانوژنیک موثر براى بکار گیرى در فرمولاسیون هاى دارویی یا محصولات کازمتیک هستند.
مى دانیم شکر یکى از مواد هموکتانت قوى براى رطوبت پوست است و بعنوان یک ماده اولیه مرطوب کننده با حداقل عوارض جانبی درصنعت کازمتیک کاربرد دارد. بعلاوه مطالعات نشان داده است ، شکر و ترکیبات وابسته به آن بر ملانوژنوزیز اثر مى گذارند. گلایکوزیلیشن آنزیم تیروزیناز ، آنزیمى کلیدی و درگیر در سنتز ملانین ، مى تواند با حضور شکر تغییر یابد و در نتیجه فعالیت کاتالیتیک تیروزیناز مهار شده و این آنزیم ناکارآمد گردد.
نقش شکر در ملانوژنوزیز
نقش شکر در ملانوژنوزیز توسط بررسی اثرات گلایکوزیلیشن در فنوتایپ پیگمنتیشن ملانوسیت ها و با مشخص شدن نقش شکر بر فعالیت کاتالیتیک تیروزیناز پر رنگ شده است. برخى از مطالعات گزارش نموده اند مشتقات شکر قادرند مچوریشن تیروزیناز را با اثر بر گلایکوزیلیشن آن مهار نماید.
براى مثال ان استیل گلوکزآمین (N-acetylglucosamine (NAG که یک فرآورده آمینو هگزوز ساخته شده به طریق فیزیولوژیک توسط افزودن یک گروه آمینو به گلوکز است سبب ایجاد خلل در پروسه گلایکوزیلیشن تیروزیناز شده و در نتیجه موجب بروز اثرات آنتى ملانوژنیک و ضد لک در نمونه هاى حیوانى و انسانى گردیده است.
بعلاوه مطالعات اخیر نشان داده است که ترکیبات وابسته به شکر سبب مهار بیان تیروزیناز یا فعالیت آن با تغییر گلایکوزیلیشن می گردند. به عنوان مثال در مطالعه ای مشخص شده است که گالاکتورونیک اسید (galacturonic acid (GA که یک اسید شکر است و فرم اکسید شده ای از گالاکتوز بوده و اصلی ترین ترکیب پکتین است، دارای اثرات روشن کنندگى است.
گالاکتورونیک اسید (galacturonic acid (GA اثرات روشن کنندگى خود را از طریق تنظیم فعالیت تیروزیناز و بیان آن در سلول هاى B16 murine ملانوما و پوست انسان به یک انداره نمایان کرده است.
البته در گزارش دیگرى نیز مشخص شده است نوع جدیدی از اولیگوساکاراید سیکلیک به نام سیکلیک نایجروسیل نایجرور (cyclic nigerosyl nigerose (CNN به نحو محسوس اما ضعیفی دارای اثرات مهارى مستقیمى بر روى فعالیت آنزیماتیک تیروزیناز است. متاسفانه بسیارى از عوامل آنتى ملانوژنوزیز دارای اثرات ناخواسته جدی از جمله ویتیلیگو هستند. لذا علاقه و توجه وافرى در یافتن ترکیبات ضد لک سالم تر همواره وجود داشته و دارد.
بر اساس مطالعه ای که اخیرا انجام شده مشخص گردیده اثرات روشن کنندگى گلوکز در ارتباط با ساخت لاکتیک اسید و در نتیجه غیرفعال سازى تیروزیناز است. همانگونه که در ابتداى مطلب گفته شد در مطالعاتی دیده ایم شکر یا مشتقات آن به عنوان مواد اولیه صنعت کازمتیک برای محافظت و کنترل هاى فیزیولوژیک پوست استفاده مى گردد.
مثال دیگرى در این باره استفاده از قند رافینوز raffinose است که سبب کاهش مرگ سلولى و اتوفاژی در سلولهاى کراتینوسیت در معرض اشعه UVB شده و از همین رو می توان فهمید که این قند دارای پتانسیل بالایی در محدود نمودن آسیب هاى نورآفتاب یاphotodamage در پوست است. البته مطالعات دیگرى نیز اثرات ترهالوز Trehalose و سوکروز sucrose را به عنوان فعال سازهاى جدید اتوفاژی در کراتینوسایت ها تایید نموده اند.
همانگونه که در مقالات قبلی شرح دادم اتوفاژی یک پروسه خودخوری سلولی برای بازیافت پروتئین ها و اندام های آسیب دیده داخل سلولی است. در حالت معمول اتوفاژی عموما به پایداری هموستازیز کمک می نماید در حالیکه اتوفاژی اضافی به دلیل استرس های محیطی می تواند به عنوان یک مکانیسم محافظتی عمل نماید.
اما در رابطه با گلوکز مطالعات نشان داده است مصرف موضعى گلوکز سبب بیان کلاودین-١ ، claudin-1 و فیلاگرین filaggrin درمدل حیوانى مبتلا به درماتیت آتوپیک شده و مشخص شده در محیط کشت آزمایشگاهى کراتینوسایت ها این ماده قندى دارای اثرات ضدالتهابی است و موجب ترمیم سد دفاعى طبیعى پوست نیز مى گردد.
به علاوه گلوکز سبب مهار پرولیفریشن و تاثیر بر تمایز کراتینوسایت هاى پوست هم مى شود. بنابراین گلوکز قادر است تا سبب تنظیم فعالیت های فیزیولوژیک مختلفی در سطح اپیدرم همانند کمک به تقویت و ترمیم سد دفاعى و سطح رطوبت کراتینوسایت ها گردد.
برخى از مشتقات شکر همانگونه که شرح داده شد با مهار مچوریشن تیروزیناز و برخى با مهار بیان ژن تیروزیناز یا فعالیت آن عمل مى نمایند. اما در برخى از مطالعات به بررسى اثر گلوکز بر ملانوژنوزیز پرداخته شده است و در آن تمرکز خاصى بر گیرنده ای به نام گیرنده هـای کبـدی ایکـس (liver ، X receptor (LXRs شده گیرنده هایی که ligand-activated nuclear receptors بوده و نقش هایى محورى در متابولیسم چربی و هوموستاز کلسترول ایفا مى کنند.
گیرنده هـای کبـدی ایکـس از جملـه فاکتورهـای رونویسـی فعال شـونده توسـط لیگاند متعلـق به ابر خانـواده گیرنده هورمونی هسـته ای هسـتند، کـه در فراینـد هـای متابولیسـم سـلولی ، تکثیـرسـلولی ، تمایـز و پاسـخ ایمنـی درگیرنـد.
مطالعات مشخص نموده فعالیت این گیرنده در پروسه ای پیچیده سبب مهار ملانوژنوزیز مى گردد ، لذا مى توان ادعا نمود گلوکز به عنوان یک لیگاند داخلى LXR دارای اثرات آنتى ملانوژنیک است. اما باید عنوان کرد هر چند نقش فاکتورهای ژنتیکی از جمله ژن MITF در بیماری دیابت نوع ۲ ثابت شده است ولى گلوکز سبب تغییر میزان بیان تیروزیناز یا MITF نمى شود بلکه با فعال سازی LXR سبب کاهش بیان سطوح پروتئین هاى مختلف در ملانوسیتها مى گردد.
از همین رو باید گفت گلوکز از طریق فعال سازى LXR و اثر بر روى ملانوسیت ها دارای اثرات ضد لک است. MITF یا Melanogenesis Associated Transcription Factor یک فاکتور رونویسی تنظیم کننده جامع برای تولید رنگدانه ملانین است.
گلوکز و مهار مستقیم ساخت ملانین
حال اجازه دهید تا از منظر دیگرى به گلوکز و اثرات آن نگاه کنیم گفتیم بر اساس مطالعه ای که اخیرا انجام شده مشخص گردیده اثرات روشن کنندگى گلوکز در ارتباط با ساخت لاکتیک اسید و درنتیجه غیر فعال سازى تیروزیناز است.
گلوکز ماده ای اساسی در ساخت انرژی است و این ماده از طریق سریالی از واکنش هاى آنزیمى مختلف هیدرولیز مى گردد و به این پروسه گلایکولیز یا قندکافت گفته مى شود. مطالعات نشان مى دهد گلایکولیز یا قندکافت در هر دو مسیر هوازى و غیر هوازی تنها یک محصول نهایی دارد و آنهم لاکتیک اسید است. مى دانیم لاکتیک اسید نوعى آلفا هیدروکسی اسید است که به عنوان یک عامل پیلینگ یا لایه بردار در بسیارى از محصولات کازمتیک کاربرد دارد.
بعلاوه لاکتیک اسید با مهار مستقیم فعالیت تیروزیناز ساخت ملانین را ساپرس مى نماید، اثرى که مستقیما به طبیعت و ساختار اسیدی این ماده مرتبط است و این بدان معناست که اثرات لاکتیک اسید در ضایعات لک دار تنها حاصل افزایش ترن اوور سلول هاى اپیدرمال نبوده بلکه به مهار مستقیم ساخت ملانین در ملانوسیت ها نیز بر می گردد.
بنابراین مى توان گفت گلوکز ممکن است اثرات آنتى ملانوژنیک خود را از طریق ساخت لاکتیک اسید نیز اعمال نماید زیرا گلوکز مى تواند در سطح پوست و در داخل بدن به لاکتیک اسید تبدیل گردد. به هر حال همانگونه که دیدیم شکر یا همان گلوکز و مشتقات آن قادرند تا با مکانیسم هاى متعدد و متفاوتى بر ملانوژونز اثر گذاشته و اثرات ضد لکى و روشن کنندگى خود را اعمال نماید.
از این رو احتمال استفاده بیشتر از گلوکز و مشتقات متنوع آن به عنوان موادى ارزان قیمت ، با پایه طبیعى و در دسترس که هم بتواند اثرات آنتى ملانوژنیک و ضد لک داشته باشد و هم رطوبت پوست را تامین نمایند بسیار محتمل تر از قبل است و حال باید به انتظار نشست و دید تا در آینده بازیگران اصلی این صنعت در جهان چه تصمیمى در این باره اتخاذ مى نمایند.
