کلمات کلیدی : محصولات پوستی ضد آلودگی هوا, متخصصین شیمی کازمتیک, طراحی فرمولاسیون, استراتوم کورنئوم, استرس های اکسیداتیو, ایجاد پیر پوستی, محصولات پوستی ضد آلودگی هوا .
آلودگی هوا به عنوان یک قاتل خاموش مسئول ایجاد بسیاری از بیماری هاست. آلودگی هوا به نوعی تغییر در ویژگی‌های طبیعی جو بر اثر مواد شیمیایی ، غباری یا عامل‌های زیست شناختی است.
جو یا اتمسفر سامانه ی گازیِ طبیعیِ پویا و پیچیده‌ای‌است که زندگانی در سیاره زمین به آن وابسته است. تحلیل‌رفتن لایه اوزن استراتوسفر به خاطر آلودگی هوا، دیر زمانی‌است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست بوم های زمین شناخته می‌شود. این آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتش‌فشان ها)، یا مصنوعی باشند. آلودگی‌های مصنوعی عمدتا ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
از منظری دیگر پوست بزرگترین و مهمترین ارگان بدن ماست و در سلامت ما نقش مهمی را ایفا می نماید. پوست از بدن ما در برابر عوامل محیطی محافظت می کند، به تنظیم حرارت بدن کمک می کند و حس لمس را به ما می دهد. پوست یکی از حساس ترین اعضای بدن انسان است و بر اساس تحقیقات صورت گرفته، تقریبا هر چیزی که بر روی آن استعمال گردد یا از لایه شاخی (استراتوم کورنئوم) آن جذب می گردد و یا بر روی آن اثر خاصی بر جای می گذارد.
پوست طبیعی برای حفاظت از خود در برابر استرس های اکسیداتیو تولید شده توسط نور خورشید و آلودگی به سیستم های آنتی اکسیدانی طبیعی خود تکیه می کند. در شرایط آلودگی هوای محیط ، اوزون موجود در محیط موجب تخریب وسیع ویتامین E موجود در سطحی ترین لایه پوست می گردد و در نتیجه می تواند تغییرات متعدد و خطرناکی را ایجاد نماید.
آلودگی هوا سبب بروز مشکلات زیادی در سلامت پوست می شود و در واقع به عنوان یکی از مهمترین عوامل ایجاد پیر پوستی پیش از موعد premature skin aging شناخته می شود. تماس مستقیم و مداوم پوست با آلاینده‌هایی چون آرسنیک، گوگرد، سرب و ریزگردهای معلق در هوا منجر به بروز انواعی از حساسیت‌های پوستی می‌شود که حتی پس از یک یا دو هفته درمان نیز بهبود پیدا نمی‌کند، البته خطر بروز این نوع حساسیت‌های پوستی در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.
محصولات پوستی ضد آلودگی هوا امروزه در کانون توجه متخصصین شیمی کازمتیک قرار گرفته اند و در نوشتار زیر سعی دارم تا نگاهی گذرا به استراتژی طراحی فرمولاسیون محصولات Anti-Pollution داشته و به بررسی لزوم بکار گیری چنین استراتژی بپردازم.
آلودگی های محیطی Pollution به طرق مختلفی بر پوست انسان اثر می گذارند و لذا ارائه فرمولاسیونی که بتواند به نحوی عمومی و فراگیر همه انواع و سطوح مختلف و گوناگون Pollution را در برگیرد ، مناسب انواع مختلف پوست باشد و به علاوه همه منافع مورد انتظار مصرف کنندگان را در سراسر دنیا را برآورده نماید مطمئنا کاری سخت و تقریبا غیر ممکن است.
اما با توجه به فهم موجود از طبیعت آلودگی هوا یا همان Pollution و مکانیسم تخریبی آنها در پوست شاید بتوان دستور العملی ژنریک و عمومی برای طراحی فرمولاسیون محصولات ضد آلودگی یا Anti-pollution ارائه داد.
البته باید یادآور گردم ارائه فرمولاسیونی واحد که بتواند همه منافع مورد انتظار از سوی فرآورده های مورد نظر را ارئه دهد کاری بسیار مشکل است و لذا شاید مجبور به ارائه محصولات متنوع و ارائه رژیم های روتین و روزانه برای محافظت از پوست و مو در برابر این مشکل جوامع صنعتی و شهری گردیم.
استراژی عمومی در طراحی فرمولاسیون محصولات Anti-pollution
با نگاهی به آلاینده های محیطی می توان آنها را به اختصار به گروه های زیر طبقه بندی نمود:
• اکسیدهای کربن
• ذرات معلق در هوا
• اکسیدهای نیتروژن
• اوزون
• اکسیدهای سولفور
• هیدروکربونها
• رادیکالهای آزاد
• هیدروکربونهای پلی آروماتیک
• مواد شیمیایی موجود در هوا
• ناخالصی ها و آلودگی های فلزی
این آلاینده می توانند اثرات متنوع و خطرناکی را بر روی پوست اعمال نمایند اثراتی که شاید بتوان به اختصار آنها را به صور زیر دسته بندی نمود :
• ایجاد پوست های خشک ، بی روح و خسته
• ایجاد آسیب های پوستی متفاوت به دلیل بروز نقص های گوناگون
• ایجاد لکه های پوستی Age spot ( لک های تکه ای )
• تیرگی پوست و هایپرپیگمنتیشن ( لک های منطقه ایی و منتشر)
• ایجاد منافذ باز و بزرگ بر روی پوست و ترشح بیش از حد چربی (سبوم)
• ایجاد پوست چرب و اکنه ایی
• ایجاد چین و چروک و خطوط بر روی چهره
• از دست رفت الاستیسته و قوام پوست
• ایجاد التهاب و افزایش حساسیت
• تشدید بیماری ها و مشکلات پوستی موجود
شاید بهترین استراتژی برای ارائه محصولات پوستی ضد آلودگی هوا یا Anti-pollution بکار گیری از یک رژیم روزانه و مرتب شامل محصولاتی است که در مجموع :
• آلودگی ها را از روی پوست بزداید
• اقدام به ترمیم آسیب های وارد به پوست نماید
• از پوست در برابر این آلودگی ها محافظت نماید
با نگاهی به مارکت در می یابیم ، محصولات پوستی ضد آلودگی هوا یا Anti-pollution موجود عموما یک یا چند فاکتورعملکردی زیرا را اعمال یا تعقیب می نمایند :
۱- از مواد آلاینده رونشستی بر روی پوست با شستشو یا اثرات سایشی یا همان اگزفولیانتی می کاهند
۲- از رو نشست یا نفوذ آلاینده ها به داخل پوست ممانعت بعمل می آورند .
۳- موجب تقویت و باز سازی سد دفاعی فیزیکی پوست از منظر ساختمانی یا عملکردی می شوند.
۴- با کاهش برون رفت آب از سطح پوست و لایه های آن به حفظ رطوبت آن کمک می نمایند .
۵- موجب تقویت و بازسازی سیستم آنتی اکسیدانی پوست می گردند.
۶- از التهاب می کاهند.
۷- ملانوژنزیز یا تولید رنگدانه های پوستی را کنترل می کنند.
۸- سنتز کلاژن و الاستین پوست را تقویت نموده و بر حفظ ذخایر آنها کمک می نمایند.
۹- از پوست در برابر تابش اشعه ماوراء بنفش که می توانند در همکاری مشترک با آلاینده های محیطی سبب افزایش آسیب به پوست گردند محافظت می نمایند.
استراتژی انتخاب مواد در طراحی فرمولاسیون Anti Pollution
در همین راستا معمولا در طراحی فرمولاسیون برای پوشش و حل مشکلات رخ داده یا برای پیشگیری از آن معمولا با استفاده از یک یا چند عامل موثره از جمله عوامل زیر عمل می نمائیم :
۱- از مواد پاک کننده ( کرمی یا حاوی انواع حلال از جمله حلال های الکی یا حاوی مواد سورفکتانتی و شوینده ) ، یا از مواد اسکراب کننده ، ساینده ، لایه بردار ( شیمیایی یا گیاهی و گاهی نیز آنزیماتیک ) و اگزفولیانت برای برداشتن باقی مانده آلاینده های هوا از روی پوست ، مو و کف سر اقدام می نمائیم.
۲- از پلی مرهایی با توان ایجاد لایه های نازک فیلم مانند Film forming بر روی پوست یا مو استفاده می نمائیم.
۳- با استفاده از مواد بازسازی کننده nv محصولات پوستی ضد آلودگی هوا همانند انواع مواد روغنی یا هموکتانت یا رطوبت دهنده (انواع مواد مشابه NMF یا همان فاکتورهای رطوبت دهنده طبیعی، پروتئین های هیدرولیز شده ، روغن های گیاهی ، سرآمایدها ، امگا ۳ …) به بازسازی سد دفاعی فیزیکی پوست کمک مینمائیم.
۴- از مواد آنتی اکسیدان بخصوص آنتی اکسیدان های طبیعی ( انواع ویتامین های ایی ، سی ، آ ، انواع عصاره های آنتی اکسیدان همانند انواع عصاره های بری ، مشتقات مرکبات …) برای جمع آوری و خنثی نمودن رادیکال های آزاد بهره می گیریم.
۵- از مواد تحریک کننده سنتز کلاژن همانند ویتامین ث و انواع مواد طبیعی دیگر همانند ترکیبات سویا یا پپتاید و انواع ترکیبات پیشرفته دیگر استفاده می کنیم.
۶- برای کنترل لک و تیرگی پوست از انواع مواد ضد لک همانند انواع ترکیبات طبیعی حاوی بری ، آربوتین ، ویتامین سی که توان کنترل ملانوژنزیز یا مهار تولید ملانین را با مکانیسم هایی همانند اثر بر آنزیم تیروزیناز … را دارند استفاده می نمائیم.
۷- از مواد محافظت کننده در برابر آفتاب همانند انواع فیلتر های فیزیکی و شیمیایی آفتاب همانند تیتانیوم دی اکساید ، زینک اکساید ، متوکسی سینامات ، آووبنزن ، بنزوفنون ها … استفاده می نمائیم.
۸- با استفاده از مواد ضد التهاب همانند عصاره های موجود ( عصاره کالاندولا ، عصاره آلوئه ورا ، عصاره بابونه یا انواع ترکیبات مشتق شده همانند آلانتوئین یا بیزابولول… ) برای کاهش التهاب های ایجاد شده استفاده می نمائیم.
نگاهی به فرمولاسیون محصولات Anti-Pollution در مارکت نقاط مختلف جهان
با نگاهی به فرمولاسیون های ارائه شده برای محصولات پوستی ضد آلودگی هوا در کشورهای مختلف می بینیم : در چین فرمول های Anti-pollution ارائه شده معمولا بر دو مقوله رطوبت بخشی و کنترل یا بهبودی لک های صورت و بدن تمرکز دارند ولی برندها و فرمول های ژاپنی بیشتر بر روی محافظت در برابر اشعه ماوراء بنفش ، روشن کنندگی پوست و رطوبت آن توجه دارند.
در همین حال فرمول های Anti-pollution در کشور کره جنوبی بیشتر ادعاهای طبیعی بودن و “عاری از” را هدف قرار داده اند و امروزه توجه خاصی به مارکت محصولات مردانه دارند. در اروپا و امریکای شمالی ادعاها بر وجود مواد آنتی اکسیدان و ویتامین ها بوده و استحکام پوست ، ترمیم آن ، اثرات ضد التهابی و ضد پیری بیشتر در کانون توجه قرار دارد و در بسیاری از موارد می توان عبارات” دوستدار و بازگشت به طبیعت ” را مشاهده نمود.
در کشور ما نیز بیشترین توجه بر روی استفاده از مواد آنتی اکسیدان و رطوبت بخشی است و البته نیم نگاهی نیز به مسئله تقویت سد دفاعی پوست وجود دارد. امروزه محصولات متنوعی با ادعای ضد آلودگی هوا یا Anti-pollution در سطح مارکت جهانی عرضه می گردد.
محصولاتی همانند انواع کرم ، لوسیون ، محلول ، ژل، شامپو … با بهره گیری از مواد موثره و فرمولاسیون هایی متعددی به بازار ارائه شده است و با گسترش آلودگی های محیطی و توجه ویژه مردم و متخصصین به مقوله خطرات پوستی ناشی از آنها و لزوم بکارگیری محصولات تخصصی در این زمینه امید به گسترش عرضه و تقاضای این محصولات امری دور از انتظار نیست.
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
